The basis of the literary studies agenda of 2023, when the 100th anniversary of the national leader Heydar Aliyev is celebrated, is the reflection of the image of the great leader in literature and the examination of this image in the context of literature and history. This process was followed in our modern literary studies even earlier years. In the years of independence, the image of the National Leader was elaborated on a scientific basis at the Nizami Ganjavi Institute of Literature, and several collective monographs were published in this context along with individual studies. The collective monograph of the Institute of Literature "Heydar Aliyev and Azerbaijani literature" published in 1998 was improved and republished in 2009 and was awarded the State Prize. In 2018-2019, the two-volume collective monograph "The image of Heydar Aliyev in literature: from historical reality to ideal" was published, which was the result of the joint work of the main signatures representing the science of modern literary studies, and was prepared with the idea authorship and general editing of academician Isa Habibbeyli. In this monograph, the image of the National Leader has been studied from different aspects in the mirror of contemporary literature, the dynamics of development of Heydar Aliyev's image in our literature during the period of independence has been followed.
Bu fikirləri AMEA Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat İnstitutunun aparıcı elmi işçisi filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Elnarə Qaragözovanın “Ümummilli Lider Heydər Əliyevin xilaskar obrazı çağdaş hekayə güzgüsündə” sərlövhəli məqaləsində yer alıb.
In this year's scientific agenda, the signatures of the Institute of Literature employees are particularly noticeable in the coverage of Heydar Aliyev's image. Until May, academician Isa Habibbeyli's "Literary policy and modern era of Heydar Aliyev", correspondent member of the academy Tehran Alishanoglu's "Heydar Aliyev in Anar's "Unforgettable Meetings", "Great Leader Heydar Aliyev, the architect of the literature of the independence era" will be published in the media until May as a contribution to the "Year of Heydar Aliyev". as", Doctor of Philology Elnara Akimova's "South Azerbaijan in Heydar Aliyev's political activity: with his love and pain", Doctor of Philosophy Aslan Salmansoy's "Heydar Aliyev and Samad Vurgun Ojak", Doctor of Philology Gulnar Sama's "The image of Heydar Aliyev written in the years of independence" in poems", the author of this article's articles "The image of national leader Heydar Aliyev in Yunus Oguz's historical-philosophical-publicistic work "History is a lesson"" were published.
The development of the image of Heydar Aliyev in our contemporary literature is manifested in the aspects of "the image of Heydar Aliyev as a patron of literature and culture", "the image of Heydar Aliyev as a savior" and "the image of Heydar Aliyev as a leader". These aspects of the image of the National Leader are manifested at different levels in the system of literary types and genres of the literature that emerged during the period of independence. In this system, the main place, the superior position is occupied by poetic examples. The artistic and poetic image of Heydar Aliyev was created in these examples filtered by the pen of Zalimkhan Yaqubun Nariman Hasanzade, Fikret Gojan, Musa Urudu, Vahid Aziz, Baba Vaziroglu, Vagif Bahmanli, Ali Reza Khalafli, Yusif Nagmekar, Vugar Ahmed, Ogtay Reza, Khanim Ismayilgiz, Elkhan Zal Garakhanli. . In dramaturgy, the contours of the image of the National Leader are clearly visible in Hidayat's "A Thousand Horsemen Passed Here", Agshin Babayev's "Savior", Adil Babayev's "Koroglu's Return to Chenlibel", and Iftikhar Piriyev's "Salvation Saga". Heydar Aliyev's savior and leader images are the main emphasis in poetry and drama. In the memoir literature of the independence period, attention is drawn to the image of Heydar Aliyev as a patron of literature and culture. Hafiz Pashayev's "Manifesto of an Ambassador", Anar's "Unforgettable Meetings", Elchi's "A Man Who Faced History", Mevlud Suleymanli's "Seven Meetings of Forty Years", Isa Huseynov's "Pages from My Life", Vidadi Babanli's "Days I Don't Forget" about the Great Leader they are valuable literary-historical examples. Of course, working on the artistic image of the National Leader requires great responsibility and talent from the writer. The authors of the artistic and documentary examples we have listed are also pen holders who in one way or another communicated with the phenomenon of Heydar Aliyev, or whose youth and adulthood coincided with the period of political activity of the Great Leader. These two aspects gave those pen holders the chance to create the image of a National Leader.
Ümummilli Lider Heydər Əliyevin obrazı müstəqillik dövrü ədəbiyyatımızın dramatik və lirik növündə də öz əksini müəyyən qədər tapıb. Epik növün sənədli janrları olan xatirə və oçerkdə də Ulu Öndərin obrazı mərkəzi mövqedədir. Lakin epik növün hekayə, roman və povest janrları ədəbi gündəmdə Ümummilli Liderin obrazının təzahürü baxımından çox zəif təmsil olunur. Heydər Əliyev obrazının müəyyən nəsr əsərlərində fraqmentar şəkildə işlənməsi isə obrazın tam açılmasına imkan vermir. Çağdaş nəsrimizdə Heydər Əliyev obrazı bir neçə hekayə ilə təmsil olunur. Bu kontekstdə nəzər saldığımız ilk nümunə Qalib Şəfahətin “Xilaskar” hekayəsidir. Hekayənin qəhrəmanı Nurlan 2020-ci ilin şanlı Vətən müharibəsinin iştirakçısı olan döyüşçünün oğludur. Atasının xiffətini çəkən uşaq müharibə günlərində bir arzu ilə - atasına qovuşmaq arzusu ilə yaşayır. Hər şəhid xəbərindən qübarlanan məktəbli dərs zamanı da özünü xəyalən atasının yanında – cəbhədə hiss edir. Nurlan bilir ki, atasına qovuşmağın yeganə yolu Qarabağın düşmən tapdağından xilas edilməsidir. Dərsdə müəllimin Heydər Əliyevin şəkli ilə bağlı sualı və uşaqların bu kontekstdə müzakirəsi yazıçının Ümummilli Liderin obrazını yaratmaq yolunda maraqlı priyomu kimi yadda qalır. Heydər Əliyevin ideyalarının bu gün də yaşadığını, onun davamçısı olan Prezident İlham Əliyevin timsalında reallaşdığını Qalib Şəfahət bir məktəblinin saf dünyası fonunda məharətlə vizuallaşdırır. Müəlliminin Ümummilli Liderin ideyalarının həmişəyaşarlığı ilə bağlı söhbətindən təsirlənən uşağın ağlayaraq Heydər Əliyevin heykəlindən Qarabağın düşməndən tez alınmasını və atasını qayıtmasını xahiş etməsi ilə Şuşanın azadlığı və müharibənin bitməsi xəbəri üst-üstə düşür. Körpə bir azərbaycanlının qəlbindən yüksələn və hekayənin sonunda verilən “Var olsun Heydər baba, mənim sözümü eşidib. Qarabağ bizimdir!” nidası Ümummilli Liderə və onun davamçısı olan prezidentimizə ümumxalq məhəbbətini, inamı və etibarı simvolizə edir. Hekayənin təhlilindən də aydın göründüyü kimi çağdaş nəsrimizdə Heydər Əliyev obrazının xilaskar missiyası davam edir. Lakin Ümummilli Liderin bu hekayədəki xilaskar obrazı daha öncəki bədii əsərlərdəki xilaskar obrazından fərqlənir. Belə ki, əvvəlki bədii nümunələrdəki xilaskar obrazı Heydər Əliyevin ikinci dəfə hakimiyyətə qayıdışını və müasir Azərbaycanın qurulması yolunda sağlığında atdığı addımları, əməlləri tərənnüm edirdi. Qalib Şəfahətin “Xilaskar ” hekayəsində isə bu xilaskarlıq missiyasının Ümummilli Liderin əbədiyyətə qovuşmasından sonra da davam etməsi, ideyaların əbədiliyi mövzusu önə çəkilir.
Nicat Kamranoğlunun “Təxəyyül reallığı” hekayəsində isə dostu ilə birgə Bilgəh çimərliyində dincəlməyə gedən və yuxuya dalaraq zamanda keçid edən qəhrəman 1957-ci ilin reallıqları ilə oyanır. Keçmiş zamanda casus kimi qarşılanan qəhrəmanlar sərt sovet reallıqları fonunda Ümummilli Liderin yaratdığı müstəqil Azərbaycandakı şəraitin, azadlığın həsrətini çəkirlər. Gənc Heydər Əliyevlə qarşılaşan dostlar ona tarixin sonrakı dönəmlərində keçəcəyi yoldan və gələcəkdə xalqının Ümummilli Lideri olmasından bəhs edirlər. Bu görüş epizodu Nicat Kamranoğlunun tapıntısıdır. Yazıçı bu məqam vasitəsilə Heydər Əliyevin həyatı və fəaliyyəti ilə bağlı faktları məharətlə bədii mətnə daxil edir və fantastik mətndə Ümummilli Liderin real obrazını yaradır. Yazıçı dostların bu nəqli vasitəsilə Ulu Öndərin obrazını yaratmaqla yanaşı, müstəqil Azərbaycanın vətəndaşlarının, xalqın ona olan böyük sevgisini və minnətdarlığını obrazlaşdıra bilir. Hekayəni qəhrəmanları olan dostlar yuxudan ayılanda həm Heydər Əliyevlə fantastik görüşün, həm də müstəqil Azərbaycanın vətəndaşı olmağın sevincini və qürurunu yaşayırlar.
Qalib Şəfahətin realist nəsr nümunəsi olan “Xilaskar” hekayəsindən fərqli olaraq Nicat Kamranoğlunun “Təxəyyül reallığı” hekayəsi fantastik əsərdir. Hər iki əsərdə Heydər Əliyevin xilaskar obrazı yaradılsa da, hər müəllif bunu müxtəlif kontekstdə reallaşdırıb. Birinci hekayədə Ümummilli Liderin xilaskar obrazı Qarabağ uğrunda Vətən müharibəsi kontekstində, ikinci hekayədə isə müstəqil Azərbaycanın müasir obrazı və inkişafı kontekstində təqdim olunur. Qalib Şəfahət Ulu Öndərə ümumxalq sevgisini bir məktəbli uşağın düşüncələri, Nicat Kamranoğlu isə müstəqil Azərbaycanın iki gəncinin fantastik röyası vasitəsilə açır.
Əlbəttə, bu hekayələr Ümummilli Liderin çağdaş nəsrdə tam obrazının yaradıldığını deməyə əsas vermir. Lakin bu nümunələr “nəsrdə Heydər Əliyev obrazı” ifadəsini işlətməyə və bu obrazın gələcək konturları haqqında müəyyən fikir yürütməyə imkan yaradır.
AzərTac
