The history of crimes committed by Armenians against the people of Azerbaijan should be investigated page by page
"Azerbaijan" newspaper was founded 105 years ago in the city of Ganja, on the last day of the struggle of the Caucasian Islamic Army for the liberation of Baku from the Dashnak-Bolshevik reactionary forces - in the most significant historical period of our nation, which was experiencing victory and liberation.
During the inhumane genocide committed by the Armenian-Dashnak barbarians in March 1918, along with innocent people, cultural monuments, publishing houses, and printing houses were brutally burned and destroyed. In such a difficult and critical situation, the newspaper began to function as the first official press of the republic in the territory of the country. "Azerbaijan" newspaper was turning into an authoritative chronicle, a collection of encyclopedic information, a valuable and unforgettable memory book, reflecting on its daily pages the idea-building directions, direction of action, internal and foreign policy aspects, the complex of interstate relations, and priority issues of the newly created state of the same name. Although the author's signature is not found in the four issues of this press published in Ganja, the outstanding services of Jeyhun Bey Hajibeyli and Shafi Bey Rustambayli, prominent politicians and publicists, in solving the technical and creative issues of the newspaper, without excluding the support of local intellectual forces, are undeniable.
During the 23-month short and turbulent activity of the People's Republic, "Azerbaijan", which was published in two languages from its first issue and did not directly represent any party body, published 443 issues in our native language and 438 issues in Russian. The fact that different aspects of the so-called "Armenian issue" and the artificially exaggerated problem are reflected in every issue of the newspaper, which highlights the priority topics of the young Republic, in addition to giving rise to a feeling of satisfaction, today it is more than ever needed to be widely and systematically investigated in various fields of research.
After the cleansing of Baku from the Dashnak-Bolshevik armed forces, one piece of information, published in the second issue of the Russian-language "Azerbaijan" newspaper, attracts particular attention: "Archimandrite (chief monarch - A.R.) Levon of the city (Baku) Armenians, led by I.N. Khojaev and G. M. Shahnazarov, a 6-person delegation congratulated the Head of the Delegation (Prime Minister) F. Kh. Khoyski and his deputy Nuru Pasha on the occasion of the capture of Baku on September 15. Archimandrite Levon on behalf of the clergy, and I. N. Khojayev on behalf of the city (Armenian) population and G. M. Shahnazarov conveyed congratulations" ("Azerbaijan" newspaper, 1918, September 19, No. 2).
Isaak Nikitich Khojayev and Georgiy Shahnazarov, members of the delegation of the Armenian community in Baku, whose names were highlighted in the report, dressed in the robe of oppression and rushed to congratulate Fatali Khan Khoyski and Nuru Pasha on the occasion of the liberation of the capital of the Republic on September 15, were members of the Armenian committee, a staunch nationalist with an anti-Turkish agenda. They directly participated in the barbarism and brutality committed against Azerbaijanis in Baku during the March 1918 genocide by providing material and moral support to the Armenian-Dashnak gangs. The purpose of the 6-person delegation headed by Levon, the archimandrite of the Armenian community, who was afraid of the start of a revenge operation for the March genocide, was, of course, not only to congratulate their "friends" on the victory, but also to "intelligence" - Nuru Pasha's post-victory plans, and the attitude towards Armenians. , it came from the intention to get acquainted with the guarantee of security... The loyal attitude shown to the delegation of the Armenian community on behalf of the leadership of the Republic gave them hope, and they even witnessed humanity that they could not imagine. Isaak Khojayev and Georgy Shahnazarov from the Armenian community, despite the misdeeds they have committed against the Turks of Azerbaijan, have acquired the status of deputies of the Parliament of the Republic of Azerbaijan from the faction they belong to.
Arximandrit Levon isə ənənəvi ampluasında idi - başçılıq etdiyi erməni kilsəsi türklərə qarşı düşmənçiliyin, nifrətin, qərəzin, qəddarlığın, kəmfürsətliyin ideoloji mərkəzi və maliyyə qaynağı, silah-sursat arsenalı təminatına sahib idi. Bununla belə gənc Cümhuriyyətin məsul şəxsləri erməni nümayəndə heyətinin təkliflərinə "yamanlığa yaxşılıq" prinsipi ilə yanaşırdılar. Gözləmək olardı ki, erməni icması qonşularına qarşı zaman-zaman törətdikləri mənfur əməllərdən geri çəkilib, düz yola qayıdacaqlar. Onlara göstərilən etimad limitindən münasibətlərin yaxşılaşması, sülh və əmin-amanlıq üçün faydalanacaq, hüquq və azadlıqlardan mədəni və mənəvi tərəqqiləri üçün güc, enerji alacaqlar...
"Azərbaycan" qəzetinin 1918-ci ilin noyabrında, 33-cü sayında dərc edilən bir informasiya da xüsusi diqqət çəkir: "Silah tutulması. Təşrini-saninin (noyabrın-A.R.) 3-də Təhərri (axtarış-A.R.) polis müdiri Erməni İnsaniyyətpərvər (xeyriyyə) Cəmiyyəti mülkündən 23 süngülü tüfəng, əl bombaları,
5 çərx səhra telefonu məftili, 165 fişəng və qeyri (sursatlar) tapılmışdır.
Malakanski və Tramvaynı caddələrinin küncündə, sabiq 279-cu Ehtiyat alayının 15 və 16-cı bölükləri olan evdən 13 düymə topa məxsus 3 mərmi, 26 mərmi pistonu, 6 düyməlik mərmi, 4 ədəd əl bombası, tüfəng və 650 ədəd fişəng kəşf edilmişdir" ("Azərbaycan" qəzeti, 1918, 3 təşrini-sani (noyabr), № 33, səh. 4).
Bakı şəhərində fəaliyyət göstərən Erməni İnsaniyyətpərvər Cəmiyyətinin nizamnamə və məramnamə şərtlərinə zidd olaraq sahibləndiyi mülkləri silah-sursat cəbbəxanasına çevirməsi təəccüblə qarşılanmamalıdır. Çünki erməni kilsələrinin, xeyriyyə cəmiyyətlərinin kündəsi qan ilə yoğrulmuş bu mərkəzləri yaradıldığı gündən qonşu xalqlara qarşı terroru, müharibəni, düşmənçiliyi, xəyanəti, satqınlığı, qəddarlığı dəstəkləmiş, sülhsevərlik və insanpərvərlik pərdəsi altında onun qayəsinə, amalına və ideallarına zidd əməllərdə bulunmuşlar.
"Azərbaycan" qəzeti bütün fəaliyyəti dövründə İrəvan quberniyasında yaşayan müsəlmanların (azərbaycanlıların) vəziyyətini davamlı olaraq işıqlandırmış, rəsmi sənədlər və yerli əhalinin göndərdiyi şikayət məktublarını "Ermənistanda", "Ermənistan Cümhuriyyətində", "Ermənistanda müsəlmanların halı" və digər rubrikalar altında mütəmadi yayımlamışdır. İrəvan quberniyasının Yeni Bəyazid mahalında olan 29 Azərbaycan kəndi adından Məşhədi Talıb Rüstəm oğlu, Məşhədi İsmayıl Hacı Əli oğlu, Məşhədi Əsədulla Məşhədi Əli Əkbər oğlunun Azərbaycan Nazirlər Kabinetinin rəisi Fətəli Xan Xoyskiyə ünvanladığı şikayət ərizəsi qəzetdə də dərc edilmişdi. Orada yazılırdı: "... ermənilər silahsız olan müsəlmanlara hücum edib Zağalı, Subatan, Qızılvəng və Çuxurlu namlı dörd ədəd kəndin bütün əhalisini - kişi, arvad, uşaqlarını kəsdilər, sonra bu kəndləri atəşə tutdular ki, imdi də onlar yanmaqdadır. Biz kamali-məmnuniyyət ilə öz doğma yurdumuzu buraxıb, bütün əmlakımızı onlara tərk edib gedirdik. Fəqət iş ondadır ki, qışın böylə soyuq zamanında, qarların içində 29 ədəd böyük kəndin əhalisi dağların təpəsi ilə necə gedə bilərlər?" ("Azərbaycan" qəz. 1919, 14 şübat (fevral), № 114, s.4).
Bu qanlı hadisələrin barbarlıqla həyata keçirilməsindən təxminən 70 il sonra Kəlbəcər, Xocalı, Bağanis-Ayrım, Meşəli, Qarakənd, Başlıbel və digər yaşayış məntəqələrində erməni-daşnak cəlladlarının Azərbaycan ərazilərində törətdikləri vəhşiliklər göz önündə canlanır... XX yüzilliyin əvvəlində (...və sonunda) bir milyondan çox azərbaycanlının öz isti ocağından, doğma vətənindən zorla didərgin salınması, onların acı taleyi, dözülməz müsibəti, yurd, torpaq göynərtiləri, etnik təmizləmə faktları gerçək tarix olaraq "Azərbaycan"ın yaddaşına həmişəlik həkk olunmuşdur.
Qəzetin digər bir məlumatında Zəngibasar dairəsinin Uluxanlı, Yuxarı Nəcili kəndlərində Aslan Qəhrəman(yan)ın quldur dəstələrinin at oynatdığının, tələbləri yerinə yetirilməyəndə dinc əhalini qətl və qarət etdiyinin, insanların alçaldıldığının, amansız işgəncələr ilə öldürüldüyünün şahidi oluruq. Hətta quldur dəstələrinin mümkünsüz tələbləri yerinə yetirildikdə belə, insanlara qarşı qəddarcasına və namərdcəsinə törədilmiş erməni cinayətləri insanlığa, bəşəri dəyərlərə uyğun gəlmir, sərhəd tanımır. "İrəvan müsəlmanlarının halı" adlı bir yazıda adında və soyadında "Aslan", "Qəhrəman" məfhumlarını birləşdirən, ləyaqət və şərəf hissindən uzaq, rəzil bir erməni quldurbaşının mənfur əməlləri sərgilənir. Yuxarı Nəcili kəndini erməni təcavüzündən, basqınlarından xilas etmək, əhalini qorumaq üçün yerli sakin, nüfuz sahibi Məmiş Məşhədi Rəhim oğlu düşmənlərə qarşı güzəştlərə gedir, onlara qarşı qonaqpərvərlik nümunəsi göstərir. Lakin nəticədə... Qəzetdə yazılır: "Əhaliyi Məmiş Məşhədi Rəhim oğlu namlı bir sərvətli müsəlman fəlakətdən xilas etdi.
İşbu şəxs pul toplayıb ətrafından tüfəng alıb "Böyük Ermənistan" nümayəndələrinə verdi. "Qəhrəman" Aslanı və onun quldur dəstəsini öz xərcinə qonaq etdi. Böyləliklə bir çox silah cəm edildi. Aslan zəhməthaqqı olaraq hər kənddən 20 000 rublə olmaq üzrə 180 000 rublə pul, bir neçə min put da düyü və buğda aldı.
Məmiş erməni başçısı olan Aslanı qomşu icmayadək ötürüyor və qayıdarkən Aslan ona 3 saldat qoşub geri qaytarıyor. Saldatlar yolda Məmişi soyundurub qətl etdikdən sonra "zanğa"ya atmışlar" ("Azərbaycan" qəzeti, 1919, 4 mart, №128, s.3).
Duz-çörəyə, insanlığa, torpağa, müqəddəs dəyərlərə xəyanət edən, şərəfsizliyi, namərdliyi, qəddarlığı, kəmfürsətliyi həyat kredosu seçən "aslan qəhrəmanyan"lar və onların xələfləri təəssüf ki, son yüz ildə tarixin ibrətamiz dərslərindən lazımlı və layiqli nəticələr əxz etməyi bacarmadılar.
Qəzetin 1920-ci il yanvar sayında "M.B." imzalı müəllifin "Zəngibasar və İçmiadzin mahalı müsəlman kəndlərinə ermənilərin hücumu" adlı analitik yazısında quldur dəstələrinin müsəlman əhaliyə qarşı bacarmadıqlarını Erməni hökumətinin müsəlləh qoşunları tərəfindən törədildiyini ürək ağrısı ilə bəyan edirdi.
Mötəbər faktlara, etibarlı məlumatlara əsaslanan məqalə müəllifi yazırdı: "İrəvan quberniyasının İçmiadzin uyezdində 1-ci uçaskada erməni hücum və təxribatında ancaq 4 müsəlman kəndi salamat qalmışdı ki, bunlar da: Rəncbər, Xaraba Kolanı, Qarğabazar və Kolanı kəndlərindən ibarət idi.
Ermənilər Xaraba Kolanı və Rəncbər Salman kəndlərini adətən mühasirəyə alıb yerlərindən qaçırtmaq üçün təzyiqat altına salmışlardır.
...Erməni hökuməti bu müsəlmanları öz kəndlərindən çıxarıb qovmaq üçün bunların üstünə silah işlətməgi lazım görmüşdür. Dekabrın ortalarında Erməni hökumətinin əmrilə müsəlləh qoşun məfrəzələri Qarğabazar və Kolanı müsəlman kəndləri üstünə hücuma başlamışlar. Top və pulemyot bombardımanı nəticəsində kəndlər xərabə edilmiş və bir qədər təlafat verdikdən sonra da cəmaət kəndlərini buraxıb qaçmağa məcbur olmuşlar. M.B." ("Azərbaycan" qəz., 1920, 9 kanuni sani (yanvar), № 8, s.3).
"Azərbaycan" qəzetinin 1920-ci il 1 kanuni-sani (yanvar) tarixində dərc edilən bir elan bugünkü Azərbaycan - Ermənistan siyasi-tarixi gedişatı üçün də çox aktualdır və müstəsna əhəmiyyət kəsb edir.
"Ermənistanda.
Ermənistan Heyəti-Vükəlasının (Nazirlər Kabinetinin) Qətnaməsilə Ermənistan şəhərləri, köyləri (kəndləri), irmaqları (bulaqları), dağları və qeyri yerlərinin tarixi isimlərini (adlarını) ehya (bərpa) etmək üçün Daxiliyyə Nəzarəti (Nazirliyi) cənbənində (yanında) xüsusi bir komissiyon təşkil edilmişdir."
Qərbi Azərbaycanda şəhərlərin, kəndlərin, dağların, çayların, göllərin, bulaqların, maddi-mədəniyyət abidələrinin tarixi adlarının dəyişdirilməsi, türk toponimlərinin saxtalaşdırılmasının, erməniləşdirilməsinin tarixi Ermənistan Heyəti-Vükəlasının (Nazirlər Kabinetinin) vurğulanan 1919-cu il qətnaməsindən başlanır. Tarixi Azərbaycan adlarının saxtalaşdırılması prosesi sovet dönəmində də dayandırılmamış, son 30 ildə də həyasızlıqla və qəsbkarcasına davam etdirilmişdir.
"Azərbaycan" qəzeti sözün geniş mənasında müstəqil olduğu qədər də dövlətə bağlı mətbuat orqanı idi. Qəzetin "Azərbaycan" adlı hökumət mətbəəsində kitablar, afişalar, açıqcalar, çap məmulatları da nəşr edilirdi. Nə qədər qəribə olsa da "Azərbaycan" qəzetinin və mətbəəsinin əməkdaşları əməkhaqlarının artırılması tələbilə 1920-ci il yanvar ayının 26-dan fevral ayının 1-dək tətil elan etmiş, qəzetin nəşrini təxminən bir həftə dayandırmışlar. "Azərbaycan" qəzeti kollektivinin tələbi ilə yanvar ayının 30-da Azərbaycan Heyəti-Vükəlasında (Nazirlər Kabinetində) tətilin səbəbləri araşdırılmış, təkliflərə baxılmış, qəzetin redaksiyası hökumətin İşlər idarəsinin balansına keçirilmiş, əməkdaşların əməkhaqları onların tələblərinə uyğun olaraq əlli faiz artırılmışdır.
Azərbaycan Cümhuriyyətinin taleyüklü hadisələri, parlament mübahisələri, sevincli və kədərli günləri, dini bayramları, birinci ildönümü, beynəlxalq birlik tərəfindən "De-fakto" tanınması, Qarabağ məsələləri, təhsil, elm, mədəniyyət, incəsənət yenilikləri və s. istisnasız, demək olar ki, "Azərbaycan"ın yaddaşına həkk edilmişdir. Cümhuriyyət dövrü "Azərbaycan" qəzeti milli mətbuatımızın eyni zamanda erməni saxtakarlığına, barbarlığına, mənəviyyatsızlığına qarşı davamlı, dönməz mübarizəsində uzaq vuran "artilleriya"sı idi.
