Asiya xalqları ədəbiyyatı haqqında Azərbaycan oxucusunun təsəvvürü azdır, çünki Avropa ədəbiyyatından fərqli olaraq ədəbi mühitimiz Asiya xalqlarının ədəbiyyatına az maraq göstərir.
Bu tendensiya sovet dövründən bugünə qədər davam edir. Uzun müddət dünya ədəbiyyatı altında Avropa və Amerika ədəbiyyatı öyrənilib.
Bunun səbəblərindən biri də Asiya xalqlarının ədəbiyyatının az tərcümə olunmasıdır.
Son illər Asiya ədəbiyyatından tərcümələrə tez-tez rast gəlirik. Tərcümələr çoxaldıqca bu əsərlər ədəbi tənqid və ədəbiyyatşünaslığımızın araşdırma dövriyyəsinə daxil olur.
Bunu nəzərə alaraq Koreya ədəbiyyatından tərcümə edilmiş iki roman haqqında məqaləmi oxucularımıza təqdim edirəm.
ANAM SƏNƏ ƏMANƏT...
Koreya nasiri Şin Qyonq-Suqun bu günlərdə dərc edilən "Anam sənə əmanət" (tərcüməçilər Rəfail Babazadə, Vüsalə Həsənova, Bakı, Qanun, 2019) romanı bu boşluğu qismən də olsa aradan qaldırır. Şin Qyonq-Suq dünyanın tanınmış yazarlarından biridir. "Qış nağılı" əsərilə yaradıcılığa başlayıb. Koreyanın və dünyanın bir çox ədəbiyyat mükafatlarını alıb. "Anam sənə əmanət" adlı romanı dünyanın 19-dan çox ölkəsində milyon nüsxə ilə satılaraq bestsellerə çevrilib. 2012-ci ildə Man Asiya ədəbiyyat mükafatını alan ilk asiyalı yazıçıdır. Əsərin dünyadakı uğurlu taleyində orijinal yazıçı üslubu, hadisələrə fərqli rakurslardan baxması və əks etdirməsi əsas rol oynayıb.
"Anam sənə əmanət" romanı kənddən Seula gələn bir ananın (Park Sonyo) itkin düşməsi hadisəsilə başlayır. Yaşlı və xəstə olan Park Sonyo bütün övladları Seulda yaşadığından onlara rahat olsun deyə ərinin ad gününü onlarla şəhərdə qeyd etməyi qərara alır və Seul metrostansiyasında təsadüfən (təsadüfənmi?! Yazıçı burada oxucu üçün düşünməyə müəyyən yer qoyur!) ərinin əlini buraxması ilə qatara minə bilməyərək ondan ayrı düşür. Müəllif bütün ömrünü ərinə və dörd övladına həsr etmiş anaya olan münasibətin itkin düşdükdən sonrakı xronikasını verir. Yazıçı itkin Ananın taleyi ilə insanın hiss etdiyi, lakin deməkdən çəkindiyi həqiqətləri demək istəmişdir. Ananın itkin düşməsindən bir həftə sonrakı hadisələrdən başlayan xronika və bədii epizodlar ailə münasibətləri kontekstində davam edir. Bütün ailə böyük qardaşın evində toplaşıb ananı necə axtarmağın yollarını arayır. Əvvəlcə bir elan mətni tərtib edir və ananın yerini deyən adama pul vəd edirlər. Mükafatı ciddi rəqəm elan edirlər ki, analarına tez qovuşsunlar. Aradan günlər, həftələr, aylar ötür, onlara çoxlu zənglər gəlir, "gördüm" deyənlər olur, ancaq ananı heç cür tapa bilmirlər. Bəzən ananın tapılacağına inam artır, bəzən isə azalır. Hətta birinin onu Yonqsan rayonunun bələdiyyə binasının önündə gördüyünü deməsi ümidləri artırır. Çünki başqaları da şəkilə baxıb onu gördüklərini deyirdilər. Bu rayonda vaxtilə bir müddət böyük oğlu yaşamışdı. Lakin bütün ümidlər boşa çıxır. Hətta iş o yerə çatır ki, övladlarının ağlından atalarına "Seula anamla birlikdə gəldiyinə əminsənmi?" - sualını vermək keçir. Oxucu sonadək ananın tapılacağına inansa da, bu, baş vermir... Övladların ananı tapmaq ümidləri getdikcə öləziyir. Bütün ümidlər kəsildikdən sonra Park Sonyonun yazıçı qızı təsadüfən Vatikana sevgilisinin qatıldığı bir seminara gedir. Birdən onun ağlına gəlir ki, anası ona dünyanın ən kiçik ölkəsinə gedərkən qızılgül təsbehi almasını istəmişdi. Vatikan da dünyanın ən kiçik ölkəsi hesab olunur. Təsadüfən burada koreyalı rahibə ilə rastlaşır və ondan qızılgül təsbehi istəyir. Rahibədən qızılgüldən hazırlanmış təsbehi alır və Məryəm ananın abidəsinin önünə qoyub diz çökür. Məqsədi Allaha üz tutub "Anamı unutma", "Ona mərhəmət et", - deyə yalvarmaq idi, lakin ağzından" - Anam... sənə əmanət..." sözləri çıxır. Bu sözlər artıq ananın bir daha tapılmayacağına bir işarə idi.
Şin Qyonq-Suq bir ananın taleyini varlıq-yoxluq təzadlarında açmağa çalışır. Ana itkin düşdükdən sonra ərinin, övladlarının ona münasibəti dəyişir. Onların hər biri ananın varlığında qədrini bilmədiklərini anlayır və peşmançılıq hissləri keçirirlər. Ana həmişə şəhərə tək gələndə mütləq övladlarından biri qarşılayardı və hansı övladının evinə düşürdüsə, qaldığı müddətdə də o müşayiət edirdi. İndi isə heç kim onları qarşılamamışdı. Şəhərə gəldikləri gün ana və atanı elə vağzalda da qarşılamaq olardı, ancaq övladların hərəsinin bir işi olduğu üçün heç biri onu qarşılmağa getmir. O zaman Pekində kitab sərgisində iştirak edən yazıçı qızı "Necə olur, bu qədər ailə üzvündən bir nəfər belə Seul stansiyasına anamızı qarşılamağa getməyib?", - deyə əsəbiləşmişdi. Elə övladlar da ilk günlər bir-birini bunda ittiham edir. Bəzən isə atalarını "Ata, niyə taksiyə yox, metroya mindiniz? Belə etsəydiniz, bəlkə başımıza da bu hadisə gəlməzdi", - sualını verirlər. İlk günlərdə övladlarının danışığında suallar üstünlük təşkil edir. Bu da təəccüblü idi ki, harasa gedərkən həmişə taksidən istifadə edən ata necə olub ki, bu dəfə metro ilə gəlməyə qərar verib. Ata bunu dəmiryol vağzalından metroya birbaşa keçid olması ilə əlaqələndirmişdi. Tərslikdən həmin gün şənbə və günorta olduğu üçün metroda böyük bir izdiham olub. Yazıçı bununla demək istəyir ki, xüsusilə pis bir hadisə baş verəndən sonra insan geriyə dönüb nə etdiyini düşünür və çox vaxt da etdiklərinə peşman olur.
Yazıçı ən incə detallarına qədər ananın itkin düşməsilə övladlarının və ərinin keçmiş və indiki münasibətlərinin xronikasını verir. O, böyük oğlu Hyonqçola çox əziyyət çəkmişdi, bütün işlərdən azad edərək onun oxumasını arzulamışdı. İstəyirdi ki, oğlu prokuror olsun. Hyonqçol da buna çalışırdı. Hətta atası anasının üstünə günü gətirərkən ana evi tərk edir. Yalnız oğlu Hyonqçol, o nə qədər ki, evə gəlməyib, oxumayacağını dedikdən sonra ana geri qayıtmağa qərar vermişdi. Ana onu bir şəxsiyyət olaraq formalaşdırır. Lakin iş elə gətirir ki, ananın ümidlərini doğrultmur. O, məktəbi əla qiymətlərlə bitirsə də, hüquqa daxil ola bilmədiyindən prokuror olmur. Universiteti bitirərək ölkənin ən məşhur holdinqlərindən birinə işə düzələn Hyonqçol anasına bir qədər işlədikdən sonra yenidən oxumağa başlayacağı haqqında söz vermişdi. Lakin sonra evlənmiş, prokuror olmaq da yaddan çıxmışdı. Ana ilk övladı üçün çox şeylər etmişdi. Hyonqçol düşünür ki, ananı onun özü qarşılasa, bu hadisə baş verməzdi. Lakin arvadı ilə razılaşdığına görə, o, qarşılamalı idi, arvadı isə bir bəhanə tapıb getmədikdə, özünün getməli olduğunu düşünür. Ancaq atasının "Özümüz də rahat tapa bilərik" sözlərini yada salıb Seul stansiyasına getmək əvəzinə işlədiyi şirkətin yaxınlığındakı saunaya getmişdi. Onun saunada olduğu vaxtla atasının anasını gözləmədən qatara minməsi eyni vaxta təsadüf edirdi.
Ana itdikdən sonra məlum olur ki, Seulda yaşayan övladları anaya yetərincə diqqət göstərməmişdilər. Hər birinin öz həyatı və işləri vardı. Bir dəfə kəndə gedərkən ananı evdə huşsuz vəziy yətdə görən övladlarından biri özlüyündə onu tək qoyanlara əsəbiləşir. Ancaq heç ağlına da gəlmir ki, onlardan biri də o, özüdür. Ananı anbarın qarşısında huşsuz vəziyyətdə görən qızı onun baş ağrısından indi xəbər tutur. Dərhal da fikirləşir ki, görəsən, qardaşlarımın və bacımın ananın bu xəstəliyindən xəbəri varmı? Atası folklor nümunəsi toplamaq üçün Sokço şəhərinə getdiyindən evdə yox idi. Şəhərə qayıdarkən bu barədə onlara danışmağı qərar alır. Ananı xəstəxanaya aparıb onunla məşğul olmalı olduğu halda sevgilisi ilə yemək planladığından bunu edə bilmir. Yazıçı bununla övlad laqeydliyini, insanın eqoist bir varlıq olduğunu, hər hansı bir hadisədə daim başqalarını günahkar çıxarmağa çalışdığını demək istəyir. Yaxud, həyətdə itin zəncirinin qısa olduğuna görə ananı danlayan böyük qız, bir müddət sonra həyətə girən kimi uzun zənciri anasına verərək itə əzab verməməsini xahiş edir. İtin damının yaxşı olmadığı üçün də ana qızının danlağına məruz qalmışdı. Anadan it damının yeniləcəyinə söz alan qızı Seuldan tez-tez zəng edərək yeni it damı düzəltdirib-düzəltdirmədiyini soruşurdu: "- Pul da verdim axı. Kənddəkilər lap ağ edir! İt yazıq deyil? O dar yerdə necə yaşasın, üstəlik də bu istidə..." - deyərkən "-Sənin gözünə anan deyil, ancaq it görünür?! Ananı itə ancaq işgəncə verən adam kimi görürsən? Qarışma sən! İtə öz bildiyim kimi baxacağam", - deyə cavab vermişdi. Bu həmin it idi ki, ana onu dəmiryolunda tapanda xəstə idi. Ona yazığı gəldiyi üçün evə gətirmiş, bağçaya bağlayaraq qulluq etmiş və sağaltmışdı. Bu həmin ana idi ki, itin ac qalmaması üçün Seulda üç gündən çox qalmırdı. Bu həmin ana idi ki, ömrü boyu evdəki mal-qaranın qayğısına qalmışdı. Bu həmin it idi ki, ana yoldan keçən bir rahibəyə bəxşiş verdikdə, bu il ailə üzvlərindən birinin öləcəyini demişdi. Həmin il it ölmüş, ana isə onu qapıda basdırmışdı. Övlad ananın nə üçün dəyişdiyini düşünməkdənsə, onu danlayırdı. Ancaq bir dəfə ananın özünün sağlamlığı ilə maraqlanmırdı. Övladların bu cür laqeydliyi yalnız ana itkin düşdükdən sonra ortaya çıxır.
Roman boyu yazıçı övladlarının düşüncəsi ilə ananın gördüyü işlərə yenidən nəzər salır. Ananın gördüyü işlərə heyrət etməyə bilmirsən. Dörd övlad böyütmək, mal-qaraya baxmaq, barama qurdu yetişdirmək, pul yığaraq övladlarını oxutmaq və Seulda ev-eşik sahibi etmək və s. Bütün bunları təkbaşına edib, sağlamlığının hesabına, insult keçirməsini belə nəzərə almadan çalışıb. Evin bütün ağırlığı onun üzərinə düşüb. Ərinin heç nədən xəbəri olmayıb. Hətta bir müddət əri evdən gedib başqası ilə yaşayıb, yalnız bir neçə il sonra qayıdıb. O, qayıdarkən Park Sonya onunla heç nə olmayıbmış kimi davranıb.
Ananın itkin düşməsi göstərir ki, övladları onun yanında böyüsə də, onu heç də yaxşı tanımırlar. Keçmişə nəzər saldıqda onların hər birinin gəldiyi nəticə bu olur. Park Sonyonun əri kəndə, evə qayıtdıqdan sonra başqa bir hadisə baş verir. Namsan məhəlləsindəki Ümid Evindən bir qız onlara gələrək Anaya kitab oxuyacağını bildirir. İndi oxuduğu kitabın müəllifi isə bu kəndin yetirməsidir. Bu barədə nə uşaqları, nə də əri heç nə bilmirdi. Əri onu da öyrənir ki, Ananın Seuldakı uşaqları hər ay ona göndərdikləri 600 min von pulun 450 minini Ümid Evinə bağışlayırmış. Məlum olur ki, həyat yoldaşı on ilə yaxındır ki, Ümid evinə gəlir və burada yetim uşaqları çimizdirir, paltarlarını yuyur və həyətdə əkin işləri görürmüş. Maraqlı cəhət orasındadır ki, Ümid evinin qızlarından birinin Anaya oxuduğu son roman ananın yazıçı qızının əsəri idi. Əri bütün bunları ilk dəfə idi ki, eşidirdi. O, gənc olan vaxt evi tərk etməsinin, başqa birini evə gətirməsinin, arvadı bir söz deyərkən "Sən bilməsən də olar", - deyə ağzından vurmasının xəcalətini indi çəkməyə başlamışdı. O düşünür ki, əgər yoldaşı qızının yazdığı bu kitabı oxumasını xahiş etsə, onun üçün oxuyardımı?! Gəldiyi nəticə belədir: "...geridə qoyduğun əlli ilin hansı dönəmindəsə laqeyidcəsinə yarı yolda başından edirmiş kimi itirdiyin, sonra isə tamamilə unutduğun həyat yoldaşının xəyalı birdən-birə qəlbində kök salıb, yenidən dirçəlmişdi. Onun üçün hətta darıxmağa başlamışdın".
Romandan oxucunun çıxardığı suallar çoxdur: "- Necə olub ki, ananızı itirmisiniz?", "- Ananız demensiya xəstəsi deyildi ki?", "- Bəs siz niyə ananızı belə istəksiz axtarırsınız?" və s. Bu suallardan bəzilərini onlara verir, bəzilərini isə onlar özləri-özlərinə verib cavab axtarmalı olurdular. "Ana itdiyi yerdə nə üçün durub gözləməmişdir? "Axı əri onu itirdiyini bildikdə geri stansiyaya gedib onu tapa bilmir?" "Hər tərəfdə istiqamət bildirən lövhələr asıldığı halda ana necə itə bilər?" "Bəs zəng edə də bilmir?" "Nədən övladlarından birinə zəng edib harada olduğunu bildirməmişdir?" Oxucunun da verməli olduğu suallar çoxdur. Bu sualları övladları səsləndirdikcə, həm də keçmişə qayıdırdılar. İndi fərqinə varırlar ki, ana oxuma-yazma bilmirdi. Böyük oğlundan gələn məktubu həmişə kiçik övladlarına oxudur, cavabı isə diktə edərək onlara yazdırırdı. Bu işləri uzun müddət üçüncü övlad ananın yazıçı qızı görmüşdü. Övladları Seula getdikdən sonra isə bunu başqaları etməli oldu.
Zaman keçdikcə övladları ayrı-ayrılıqda anaları ilə olan münasibətlərini xatırlayıb peşmançılıq hissləri keçirirlər. Hər xırda şeyə görə onu incitmələri, laqeyd yanaşmaları, diqqətsiz olmaları onları narahat edir. Gec də olsa, ailə Park Sonyoya qarşı laqeyid olduqlarını anlayır. Lakin bir sual açıq qalır: Park Sonyo öz istəyi ilə getmiş, yoxsa həqiqətən itmişdir?! Bəlkə o, qəsdən belə bir addım atmışdır? Bəlkə uşaqlarını böyüdüb boya-başa çatdıran Ana öz missiyasının başa çatdığını dərk edərək onların həyatından çıxıb getməyi özü istəmişdir?! Ana evə geri gələcəkmi? Oxucu bu suala əzizlərinin peşmançılığından çıxış edərək "Ana geri gəlmək istəyirdimi?!", - sualını verir.
HAN KANG VƏ ONUN "VEGETARİAN"I
Bu əsər son zamanlarda Koreya ədəbiyyatından oxuduğum ikinci romandır. Bundan əvvəl Şin Qyonq Suqun "Anam sənə əmanət" romanını oxumuşdum. Hər iki əsəri "Qanun" nəşriyyatının çap etməsi Asiya ədəbiyyatına marağı artırır. Nəşriyyatlarımız Asiyanın digər xalqlarının əsərlərinin tərcüməsini intensivləşdirsələr, bu xalqların ədəbi düşüncəsinə maraq daha da artmış olar. Bu və bu əsərlərin tərcüməsi barədə ayrıca söhbət açmaq da olar. Yeri gəlmişkən, "Vegetarian" romanını Könül Kamilzadə çevirib. Adekvatlığı haqda bir söz deyə bilməsəm də, semantik ekvivalentliyi, dilinin səlisliyi, fikrin çatdırılması, alt qatın izahı baxımından yaxşı təsir bağışlayır, oxunaqlıdır. Lakin bu məqalədə tərcümə ilə bağlı yox, Koreya yazıçısı Han Kanğın özü və romanı ilə bağlı fikirlərimi bildirmək istəyirəm. Nədən ki, bu yazıçının əsərlərini artıq dünyanın iyirmidən çox ölkəsində oxuyurlar. Koreyanın və dünyanın bir çox ədəbi mükafatlarına layiq görülüb. Dünyanın ən nüfuzlu üç ədəbi mükafatından biri - Beynəlxalq Man Booker mükafatının laureatıdır.
Han Kanğ 1970-ci ildə Koreyanın Qvanqçu şəhərində anadan olub. 1993-cü ildə Yonse Universitetinin Koreya ədəbiyyatı fakültəsini bitirib. Elə həmin il ədəbi fəaliyyətə başlayıb; "Ədəbiyyat və ictimaiyyat" rüblük jurnalında şeirləri dərc olunub. Bir il sonra Seul qəzetinin illik Yaz Ədəbi müsabiqəsində "Qırmızı lövbər" adlı qısa romanı ilə qalib olub. Haqqında danışacağımız əsər "Vegetarian" romanı bu gün dünyanın bir çox ölkələrində oxunur. Buna səbəb Han Kanğın hadisələrə tamamilə fərqli bir müstəvidən baxması və son dərəcə orijinallıqla təsvir etməsidir. Romanda insanın bitki mənşəli olduğu və yaxud insanın cəmiyyətdən qoparaq özünü təbiətin bir parçası kimi görmək istəyi əsrarəngiz, detallı və inandırıcı şəkildə təsvir edilir. Yazıçı romanın yazılması səbəbini belə izah edirdi: "Mənasız və qaranlıq bir gündə avtobus gözlə yərkən özümdən asılı olmadan küçədəki ağacların gövdəsinə toxunmuşdum. Ağacın nəm qabığı soyuq bir alov kimi ovuclarımı yandırmışdı. Sinəm sanki buz kimi saysız-hesabsız çatlara bölünərək ayrılmışdı. İki canlı şeyin görüşməsini, artıq əlimi çəkib daha da irəliləməli olduğumu həmin an heç cür inkar edə bilməzdim".
Bu əsərdən on il əvvəl yazıçının "Qadının meyvəsi" adlı kiçik bir romanı çap olunmuşdu. Burada bir qadının mənzillərinin eyvanında bitkiyə çevrilməsi və birlikdə yaşadığı kişinin onu dibçəyə basdırmasından danışılırdı. Sonralar bu ideya yazıçının "Vegetarian" romanının süjet xəttini təşkil etdi və bir qədər də dərinləşdi. Roman üç hissədən ibarətdir; "Vegetarian", "Monqol ləkəsi", "Alov ağacı" həm ayrı-ayrı fəsil olmaqla yanaşı, həm də süjet baxımından bir-birilə bağlıdır. Elə yazıçının da yazdığına görə, ayrı-ayrılıqda üç hekayə təsiri bağışlasa da, birləşdirdikdə, tamamilə fərqli, həqiqətən də çatdırmaq istədiyi hadisənin mahiyyətini özündə birləşdirən bir roman alınır.
Han Kanğ indiyədək cəmiyyətdə heç bir qəribəliyi ilə tanınmayan Yonqhenin birdən-birə vegetarian olması prosesini təsvir edir. Yonqhe əri ilə sakit həyat tərzi keçirir, həyat yoldaşı kimi üzərinə düşən vəzifələri yerinə yetirirdi. Əvvəlcə yaşadıqları evi aldıqlarından hələlik övlad sahibi olmağı təxirə salmışdılar. Lakin bir gün hər şey dəyişir, hadisələr başqa məcrada davam edir. Əri yuxudan oyanıb arvadını soyuducunun ağzını açaraq ora baxan görəndə heç nə anlamır, ancaq Yonqhenin soyuducudakı ət, balıq, konserv və s. hamısını çölə atdığını gördükdə bunun səbəbini soruşur. Ərinin arvadından eşitdiyi yeganə söz "Yuxu görmüşəm..." olur. Lakin bu yuxunun nədən ibarət olduğu sonrakı günlər üzə çıxacaq. Bundan sonra o, ət məhsulları, yumurta, süd və ümumiyyətlə, canlı ilə bağlı olan heç nə yeməməyi qərara alır. Əvvəlcə əri bunun keçici olduğunu düşünür, lakin günlər, həftələr keçdikcə məsələnin ciddiliyini anlayır. Əlbəttə, Yonqhenin vegetarian olması təkcə ailə məsələsi deyildi, getdikcə cəmiyyət məsələsinə çevrilir və bütün ətrafı narahat edirdi. Ərinin iş yoldaşları ilə qonaqlıqda cəmiyyətdə vegetarianlığın ətraf aləmdə nə qədər təpki ilə qarşılaşdığını görürük. Onun ət yeməməsi getdikcə bədəndə müqavimətini azaldır, daim yorğun və üzgün olur, yuxu yata bilmir. Tezliklə yuxusuzluq onu əldən salır. Ərinin bədənindən ət iyi gəldiyini iddia edir. Vegetarianlığın ilkin simptomları yavaş-yavaş öz təsirini göstərirdi. Yonqhenin xəstə insanlar kimi çiyin sümükləri çıxırdı. Özünə fikir vermir, makiyaj belə etmirdi. Getdikcə onun yuxuları daha qorxunc şəkil alırdı: parıldayan heyvan gözləri, qan görüntüsü, parçalanmış kəllə, vəhşi heyvan gözləri sanki qarın boşluğundan yuxarı qalxaraq içindən çıxırdı. Baş verən hadisələri seyr edən əri əvvəlcə onun xəstələndiyini güman etsə də, evdəki davranışı, hərəkətləri belə bir xəstəlikdən xəbər vermirdi. Buna görə də məsələni Yonqhenin valideynlərinə və bacısına demək qərarına gəlir. Onlar telefonda Yonqheni qərarından döndərmək üçün nə qədər dilə tutsalar da, mümkün olmur. Nəhayət, valideynləri qızı və kürəkənini evə çağırıb ailə məclisi təşkil etməyi qərara alırlar. Ailə məclisinin də Yonqheyə köməyi dəymir, bacısının, anasının və atasının bütün yalvarışlarına məhəl qoymur. Edilən xahişləri "Mən ət yemirəm", - deyə imtina edir. Belə olduqda Vyetnam müharibəsi veteranı atası onu zorla yedirtməyə çalışır, kürəkənlərə onun əllərini tutmağı əmr edir. Atanı fikrindən daşındırmaq mümkün olmur. Zorla yeməklərdən onun ağzına basır, sillə ilə vurur, lakin bu hərəkət çox pis nəticə verir. Yonqhe ağzındakıları geri qaytarır və atasının əlindən çıxaraq bıçağı ələ keçirir və biləyini doğrayır. Sonra onun xəstəxana həyatı başlayır. Xəstəxanada da vəziyyət eyni cür davam edir. Bu an qırılma anı olur; heç kim onu başa düşmür, əksinə, bu yoldan çəkindirməyə çalışırlar. Lakin o, özü başa düşürdü ki, heç kim ona kömək edə bilməz, heç kim onu xilas edə bilməz və onun dərdinə dərman yoxdur. Xəstəxanada fikirləşirdi: "Biləyim yaxşıdır. Heç bir şey olmayıb. Ağrıyan ürəyimdi. Nə isə mədəmdə ilişib qalıb. Ancaq nə olduğunu bilmirəm. O nədirsə, orada ilişib qalır... Orada hansısa nərilti və fəğan səsləri bir-birinə qarışıb. Yediyim ətə görədir. Çox ət yemişəm. Yediyim canlıların hamısı olduğu kimi orada ilişib qalıb. Buna əminəm".
Yonqhe əvvəlcə xəstəxanada, bir neçə ay psixiatriya şöbəsində yatdıqdan sonra əri ilə boşanma haqqında ərizə verib ayrılırlar. Yonqhe ayrıca birotaqlı mənzildə yaşayır, ona bacısı baxır, var gücü ilə onu həyata qaytarmaq istəyirdi. Bacısının video çəkməklə məşğul olan əri çoxdandı güllə bəzənmiş qadınla kişinin videosunu çəkmək fikrinə düşmüşdü. Lakin bunu necə reallaşdıracağını bilmirdi. Nədənsə qadın obrazında baldızını görürdü. Baldızı bu təklifi həvəslə qəbul edir. Onlar bir neçə saat bu filmi çəkməklə məşğul olurlar. Bu yaxınlıqdan, səmimi münasibətdən istifadə edərək baldızından niyə ət yemədiyini soruşur. Baldızı "- Yuxu gördüyümə görə... Ona görə ət yemirəm", - cavabını verir. "Nə yuxu görmüsən?" sualına isə "Üzlər", - deyə cavab verir. Lakin bu üzlər hər dəfə fərqli olurdu, bəzən tanış, bəzən isə yad simalar görürdü. Bəzən isə bu simalar qanlar içində olurdu. Hətta çürüyüb parçalanmağa başlayan cəsəd belə görürdü.
Lakin burada bir məsələ aydın olur; Yonqhe filmə çəkilərkən bədənindəki gülləri bir neçə gün saxlayır. O, əvvəl elə bilirdi ki, yuxunu ət yediyinə görə görür, lakin sonradan dərk edir ki, ət yeməyəndə də yuxu və üzlər görür. Bundan sonra düşünür ki, üzlər onun qarnının içindədir və yuxarıya doğru qalxır. İkinci gün baldızını kişi obrazı ilə yenə filmə çəkdikdə baldızının güllərdən xoşu gəldiyini görüb bu dəfə rəssam dostuna özünün bədəninə fırça ilə gül rəsmləri çəkdirir və gecəni onunla qalır. Səhəri gün günorta Yonqhenin evinə gələn bacısı sağlam düşüncə və anlayışın sərhədini aşacaq mənzərə ilə qarşılaşır. Bacısı ilə bir kişinin yatdığını görür. Düşünür ki, Yonqhenin həyatında biri var. Lakin çəkilmiş kasetə baxdıqda yatan kişinin əri olduğunu görür. Nəticədə arvadı polisə zəng edir. Hər ikisini psixiatriya şöbəsinə aparırlar. Bu hadisə ikinci ailənin dağılmasına səbəb olur; onlar boşanır, ərini bir daha görmür. Onun yeganə məqsədi indi altı yaşlı oğlunu saxlamaq və "xəstə" bacısını həyata qaytarmaq olur. Bacısı vegetarian olduqdan sonra ailə bütünlüklə ondan imtina etdiyindən hər şey onun boynunda qalmışdı.
Yonqhe yenidən psixi xəstəxanada müalicə alarkən yemək yeməkdən tamamilə imtina edir. Bir dəfə meşədə itkin düşür, daha doğrusu, geri qayıtmır. Sonralar meşəyə getməsinin səbəbini oradan bir səs eşitməsi ilə bağlayır. Meşədən geri qayıtmamasına isə belə cavab verir: "- Yağışda əriyib... Tamamilə əriyib... Torpağın içinə girmək üzrə idim. Yenidən tərsinə cücərməyim üçün bundan başqa çarəm yoxdur". Bundan sonra o, özünü ağac hesab edərək daim başı üstündə durur. Bacısına deyir ki, bitkilər başı üstündə dayanaraq torpaqdan su içirlər. O, dünyadakı ağacların hamısını özünə bacı-qardaş hesab edirdi. Həkimlərin və bacısının onu həyata qaytarmaq üçün göstərdikləri bütün səyləri boşa çıxır. O, indi heç nə yemir, sistemlə verilən qidanı belə qəbul etmirdi. Burnundan boru ilə verilən yeməyi belə geri qaytarır. Bacısına "...mən artıq heyvan deyiləm", - deyə yemək yeməməsinə bəraət qazandırır. O, yemək yemədən, təkcə günəş şüası ilə yaşamağın da mümkün olduğunu deyir. Bacısı buna etiraz edərək "Bu nə deməkdir? Sən doğrudanmı ağac olduğunu düşünürsən? Bir bitki necə danışa bilər? Necə düşünə bilər axı?", - deyə sual etdikdə "- Sən düz deyirsən... Artıq tezliklə nə danışa, nə də düşünə biləcəyəm. Tezliklə" cavabını verir. Onun çəkisi azalmışdı, heç otuz kilo olmazdı, getdikcə körpəni xatırladırdı. Yoxsa o, "körpəliyinəmi dönürdü?" Bacısı onu uşaq çimdirirmiş kimi qucağına alıb vanna otağına aparırdı. Yonqhe şüurlu şəkildə ölümə gedirdi. Bacısı ona "Sən ölmək istəyirsən", - dedikdə "...Niyə? Məgər ölmək olmaz?", - deyə cavab verir. Bununla yazıçı son cümləsinə qədər Yonqhenin şüurlu şəkildə ölümə getməsini göstərmək istəmişdir. Son anında belə şüuru üstündə olur, düşünür və geri qayıda bilməyəcəyi faciəvi sonluğa doğru gedir...
Yazıçının romanın alt qatında toxunduğu mətləblər gizlidir; iki ailənin dağılması məhz bu mətləblərdən baş verir. Hər iki ailədə ər-arvad arasında münasibətlər, demək olar ki, yoxdur. Onların hər birinin başı öz işlərinə qarışıb. Bir-birinin dünyası ilə tanış ola bilməmiş və buna cəhd də etməmişdilər. Məlum olur ki, hər iki ailədə evliliklərdə sevgi olmamışdır. Bir-birinə sevgisindən əmin deyildilər. Əri evə daim gec gəlir, çox zaman isə gecələri iş otağında keçirirdi. Altı yaşlı oğlunun "Bizim evdə ata var?", - sualı bu ailədəki münasibətləri daha yaxşı ifadə edir. Bacısı Yonqhenin bu hərəkətlərinin mənbəyini axtararkən keçmişə, uşaqlıq dövrünə qayıdır. Yonqhenin atası tərəfindən daim döyüldüyünü xatırlayır. Özü ailənin böyük qızı olduğundan bu döyülmələrə məruz qalmamışdı. Hətta uşaqlıqda bir dəfə bacısı ilə dağa gəzməyə gedəndə bacısının dağda qalmaq, evə qayıtmaq istmədiyinin səbəbini də bunda görürdü. O zaman bacısını çox çətinliklə geri qayıtmağa razı sala bilmişdi. O düşünür ki, o gün biləyini kəsməzdən əvvəl atasının ona sillə vurmasının qarşısını alsa, bəlkə də belə olmazdı. Yonqhenin evlənəcəyi adamı ilk dəfə onunla tanış edəndə onun "soyuqluğunu görüb bu evliliyin qarşısını ala bilərdimi?, - kimi suallar onu düşündürür.
Yazıçı Yonqhenin vegetarianlığını adi hesab etmirdi. Yəni bu gün həyatda minlərlə vegetarian vardır. Yonqhenin isə vegetarianlığı fərqlidir. O, ət yeməkdən imtinanı beynində olan qarabasmalardan qurtulmaq üçün etmişdi. Əri, ailəsi, cəmiyyət isə bunu çox pis qarşılamış, onu qərarından döndərmək istəmişdilər. Yonqhe getdikcə bitki mənşəli olduğunu iddia edib bütünlüklə yeməkdən imtina etmişdir. O, cəmiyyətdə ciddi əxlaqi qaydaları və təsəvvürlər formalaşdığından bunu qəbul edə bilmir. Yazıçı iki bacının həyat və tale oxşarlığını vermək istəmişdir. Bacı Yonqhe haqqında fikirləşərkən həm də özünü düşünürdü. O. düşünürdü ki, Yonqhenin yerində özü də ola bilərdi. Yazıçı bununla demək istəmişdir ki, Yonqheni gündəlik həyata bağlayan iplər qırılmışdır. Onun həyatda istinad nöqtəsi olmadığından buna getmişdir. Bacı düşünür ki, ola bilsin altı yaşlı oğlu Çiu və onun məsuliyyəti olmasaydı, özü də çoxdan Yonqhe kimi bu həyatdan qopmuşdu. Çiu onu həyata bağlayan istinad nöqtəsi idi. Hər bir insanın bu həyatda yaşaması üçün səbəblər olur, onlar olmadıqda isə bu həyatdan qopur. Romanın əsas ideyası da burada gizlənir. Xəstəlik, vegetarianlıq və s. nəticədir, onu doğuran səbəblər vardır. Yazıçı Yonqhenin bu hərəkətlərini cəmiyyətə qarşı üsyan olaraq verir.
