Mammad Araz's poem has something related to his posture, voice, restraint, fragility that he hides from everyone, without these, the wall of those poems would fall apart. It comes from Fuzuli's ghazal "The Word": give life to a word that will keep you alive as long as you hold it, and be you every hour.
His poetic memory begins with these words, it continues, it makes hearts sadden, he has a poem about Fuzuli - no one opens my door, no one opens my door, no one burns my fire, no language - feeling alone in the sea of people is one of the things that create a poem and a poet. , the wave of Fuzuli's poem (loneliness) passes through the spirit of every poet he knows, - I am like an old mountain that stands in the river (Sabir) - and this is not an analogy, it is a sign of Mammad Araz's rooting to Fuzuli in every emphasis of his allusion. In his literary generation, Fuzuli plays a revealing role, as well as catharsis, - the world made you old so that you can be old (Ali Karim)... In his first poems, Samad Vurgun's atmosphere is unmistakable, and this is not accidental, the matter is not only that S. Vurgun's entire poetic territory at that time " It's not about "invasion", the main issue is that Vurgun's air, with its tongue and breath, determines your return to Fuzuli... In our opinion, one big mission of Samad Vurgun consisted of this. Vurgun Mammad Araz's poem dedicated to Fuzuli opened the doors to Saba's udder, as the language becomes purer, the language (or languages - !) of the ancient civilizations is also born and meets modernity...
"M.Arazın yaradıcılığında tapıntılar, səmimi vurğunluq, poetik yanğı üstündür, onun əksər şerlərinin leytmotivini təşkil edir." Bir də: "Onun kitabındakı şeirləri bir-bir oxuduqca şairin obrazı göz önündə aydınlaşır." Hər iki fikir Rəsul Rzaya məxsusdur. Şeirdən-şeirə obrazın tamamlanması o deməkdir ki, yaradıcılıqda, hətta kənaraçıxmalar da təsadüfi deyil, müqayisə olmasa və müqayisələrdə ziddiyyət və əksliklər meydana çıxmasa, təbii prosesdən söz açıla bilməz.
Məmməd Araz, həm də üslub hadisəsidir, onu bəyənə, bağrına basa bilərsən, yaxud bəyənməzsən, məsafəli dolanarsan. Üslubu olan şair təfərrüatları yox, böyük istedadları görür, onların dərslərindən öyrənir, Rəsul Rzanın dediyi poetik yanğı isə heç zaman sönmür, misranı misraya calayır, köhnə qafiyələrə də təzəlik, türfəlik aşılayır...
Bu il "Sabir günləri"nə
gəlmədi Rəsul.
Hər ocağa bu xəbərin
ayazı yetdi.
Avazıdı qara torpaq,
qaraldı ağ su.
Zaman bir də çətin doğa
o planeti!
Yaxud:
Keçək dərələrin boğanağından,
Keçək dolayların doğanağından,
Günəşin zirvədə doğan anından
nur alıb, bu yurda səpələməsək,
Sən kimə gərəksən,
Mən kimə gərək?!
Məmməd Arazda nur, işıq, günəş obrazı hər bir şeirində mövcuddur. Əl-günəş, qalan şey günəbaxandır...
M.Araz poeziyasında obraz - metafora sistemi fərqlidir, hər addımda fərq yaratmaq missiyasını daşıyır, daim özünü, bütövlükdə əsaslandığı sistemi yeniləmək yanğısı ilə yaşayır, bu yaradıcılıqda nəfəs "qatı" gərginliyin içindən hasil olur, doğanaq//boğanaq/doğan anından sıralamaları tanış olan bütün ştrixləri kənarlaşdırıb oxucuya yeni söz demək, bu sözün enerjisinə "toxunmaq" həsrəti aşılayır. Ona görə də, fikrimizcə, bu tipli şeirləri sükut içində oxumaq yaxşıdır, mətnə dalmaq yuxarıdakı fikrin davamı kimi, şairin obrazını vizuallaşdırar, onun sükut dilində danışmağa zərurət yaradar.
Söylə, bulud kimi tutulan zaman
Gözündən sel gələn gördünmü onu?
Göy kimi kişnəyən, ney kimi yanan,
Sap kimi incələn gördünmü onu?
Günəş də üzündən qəm yağa-yağa
Yazdımı göylərə o ölən günü?
Sözü ürəklərə, özü torpağa,
Səsi küləklərə verilən günü?
Qəlbimdə bir nəğmə dil açdı yenə,
Ay ellər, bir sevda nəğməsidir o.
Açın qapıları səba yelinə,
Açın, Füzulinin nəfəsidir o...
16/10 - 2023. - Ədəbiyyat qəzeti.
