Menu
Azerbaijan National Academy of Sciences
Institute of Literature named after Nizami Ganjavi

SEARCHES. INVESTIGATIONS

The scene of literature - Javanshir Yusifli

13-02-2024 [ 15:26 ] [ read:105 ]
printerA+ | A-

1

In a day, a week, a month, choose a place for yourself in the time zone, immerse yourself in the spontaneity of the happening events, create such an environment in your soul that you can hear and see the drawing of each of these events, the play on the stage, the very last footsteps. There is no place for silent people on this stage, everyone is talking, talking, gasping for air, someone's heart goes out, someone can't breathe...

It's as if people are buried under the ground, even if they talk, their voices don't come out, somewhere in this scene mirrors sweat with the breath coming out of them, somewhere a lamp goes out when you least expect it, a mirror cracks where you look, something you want to write gets stuck in the crack, the sun playing on the window glass the light shows you the picture of the people you lost in your sleep, your heart hurts...

Sən elə bir yer seç ki, hər şeyi nöqtəbənöqtə görəsən, heç nə gözündən qaçmasın, bir anlıq Borxesin yaddaşına yiyələn, səhnədən dağ çayı kimi "axıb gedən" at dabanından qopan son qığılcımı görəsən,  gözünü kor edən, bir-birinin içindən keçən, ürəyini üzən hadisələrin soyuğu günəşi yerə endirər, görərsən, kimsə günəşi tonqal bilib, əllərini açıb isinmək istəyir, kimsə nəfəsiylə sönən közləri üfürür...

Bu son nöqtədə keçmişə dönüb onu yenidən yaşamaq şövqü yaranar... Həyatda və ədəbiyyatda...

 

2

 

Heç bir mətn bir dəfə yazılmaqla bitmir, təkrar-təkrar işlənir, sənin yeni ideya kimi işlədiyin mətn ilk cümləsiylə keçmişə dönür, hər vurğu, heca, sətir.. ürək kimi çarpır, keçmişdə yaranmış mətnlərin "boşluqları"ndan keçir, onu tamamlamaq şövqüylə çırpınır, əlinin, barmaqlarının altında. Eynilə, yerə enmiş günəşin oduna indi üşüyən əllərini uzatmaq kimi. Bir araşdırmada oxuyuruq: "... " Borxesin 60-cı illərin əvvəllərində yazdığı "Don Kixot"un müəllifi, Pyer Menar" adlı hekayəsi var. Hekayə ədəbiyyatşünaslıq essesini imitasiya edir və orada söhbət Servantesin romanının bir neçə fəslinin hərfini belə dəyişmədən, yenidən yaratmaq istəyən yazıçıdan gedir".... X.L.Borxesin "Babil kitabxanası" bütün dünyanı əhatə edən, reallığına şübhə olmayan kitabxanadır. Lakin o labirint kimi qarışıb və orada mövcud olan  kitablar aynada olduğu kimi bir-birində əks olunur. Əfsanəvi Babil qülləsi bu kitabxananın yanında çox kiçik görünür. Əsər fantaziya ilə reallığın sərhədlərində, uydurma ilə gerçəkliyin sintezində yaranıb..."

Kitablar, mətnlər bir-birində əks olunur...

Çağdaş nəsrimiz indi belə bir dövrü yaşayır, keçmişin gözəl mətnlərini tamamlamaq işi hələ zəif olsa da, proses gedir. Bu onu göstərir ki, nəsr yeni nəfəslə dolur, yeni naxışlar boy atır. Sovet dövründə yazılan, məlum məsələyə görə insanların bəyənmədiyi (dərhal rədd etdiyi - !) mətnlərin içindəki ağrılar qövr edib yeni dərdlər çiçəkləyəcək. Mirzə Cəlilin sovet dövrünə düşən ömrü yeni bədii mətnlər "yaradacaq". Janrların çevrilməsi, transformasiyası baş verəcək: şeirlər hekayələrə, pyes və romanlara çevriləcək, yenidən yazılacaq, boşluqlar yeni hisslərlə dolub daşacaq, olsun ki, Əliağa Vahidin bütün külliyyatı kiminsə qələmində roman cildində zühur etsin. Yaxud "Gələcək gün", "Pərvanə"... Milli ədəbiyyatda dövründən asılı olmayaraq bütün hisslər, bütün duyğular bu və ya digər şəkildə bir məqamda uc-uca calanır və bu, heç də post-modernizm məsələsi deyildir. Xətai haqqında çox romanlar yazıldı, bəlkə heç biri dediyimiz ideyanın əksi deyildir, ən mükəmməl, ürək doyduran mətn o zaman yaranacaq ki, onların nüvəsində Xətainin şeirləri, varsağıları dursun, onları yaradan enerji dursun...

Ən gözəl əsər ən dar macalda yarana bilər.

Bu barədə sonra...

 

OTHER NEWS