The bringing of Imadaddin Nasimi's grave to Azerbaijan is quite a thought-provoking issue. The fact that the poet's grave is in Aleppo is an indicator of how great a culture the Azerbaijani language represented in Aleppo 600 years ago, and how wide the territories of the Azerbaijani language had. It is an undeniable expression of how widely the Azerbaijani Turks gained the status of a poetic language in Arab lands 600 years ago. Nasimi's grave was discovered by Rasul Rza, who visited Aleppo in November 1968. That is, for 600 years the city of Aleppo has been respectfully protecting the grave of the Azerbaijani poet. The street passing near the grave also bore Nasimi's name. The same can be said about Fuzuli's grave in Karbala, and it is in no way comparable to the discovery and bringing back to the homeland of the foreign grave of Huseyn Javid. Javid was arrested and exiled by the Soviet government and died in exile. National leader Heydar Aliyev took this historic step during the same regime. He found his nameless grave in the cemetery of the prison camp and brought it home. This action of the national leader resonated all over the world. The world was proved that the USSR was not the single homeland of the peoples living here.
Nəsiminin yaşadığı dövrdə isə ərəb torpaqlarında hakim qüvvə türklər olub. İstər Məmlüklü dövləti, istər Osmanlı və s. Məncə Hələbdə Nəsiminin nəslinin nümayəndələri indi də Nəsimi baba soyadı ilə yaşayırlar. 1968-ci ildə Rəsul Rzanı Nəsimi məzarının ziyarətinə "zahirən şirvanlıya bənzəyən" Hikmət Nəsimi adlı bir nəfər aparmışdı. Və məzar Nəsimilərin ailə məzarlığındaydı.
Heykəli Bakıdadır. Bəzi əlyazmaları İstanbulda, məzarı isə Hələbdə. Nəsimi dünyası 600 ildir ki, hər üç ünvanda bərqərardır. Bir əbədi ünvan da Nəsiminin ürəklərdə tutduğu əbədi, baqi məqamdır ki, məhz bu amilin yaşarılığına görə Azərbaycan xalqı Ümummilli lider Heydər Əliyevə minnətdar olacaq.
Bilirik ki, 1970-ci illərdə ümumən respublikamızda klassik mədəni irsimizin öyrənilməsi baxımından tamamilə yeni mərhələ başlamışdı. Həmin mərhələ bilavasitə xalqımızın görkəmli lideri Heydər Əliyevin adı ilə bağlıdır. Bütün digər müstəsna əməllərilə yanaşı, Azərbaycan şairi İmadəddin Nəsimi ilə bağlı Heydər Əliyevin gerçəkləşdirdiyi işlər bu şairin irsinin yeni təfəkkür qatına, milli şüur və yaddaşa bədii-estetik çalar qatmasını izləməyə imkan verir. Həmin vaxta qədər Nəsimi "Divan"ı yalnız bir dəfə, görkəmli ədəbiyyatşünas Salman Mümtaz tərəfindən, 1926-cı ildə ərəb əlifbası ilə çap olunmuşdu. 1972-ci ildə türkmən ədəbiyyatşünası Qullayev həmin "Divan"ın dili üzərində müəyyən türkmənləşmə əməliyyatı apararaq yenidən çap etdirmiş, şairi türkmən ədəbiyyatının klassiki kimi təqdim etmişdi. Ancaq Heydər Əliyevin müdaxilə və müqaviməti nəticəsində bu saxtalaşdırma siyasəti uzun çəkmir, rəsmi dairələrdə tanınmasına yol verilmir və şairi Azərbaycan ədəbiyyatının dəyərli klassiki kimi tanıtmaq, təbliğ etmək yönündə davamlı tədbirlər planı start götürür. Heydər Əliyevin sərəncamı əsasında 1973-cü ilin 13 sentyabrında İmadəddin Nəsiminin 600 illik yubileyi keçirildi.
Elə həmin il Həmid Araslının tərtibatı ilə Nəsiminin divanı çap olundu. Bütün ölkə Nəsimi əhval-ruhiyyəsində oldu, şairin şəkli həmin dövrdə çap olunan bütün ölkə qəzetlərinin loqosuna çevrildi. Əsərləri ingilis və fransız dillərinə tərcümə edildi, haqqında xarici ölkələrin və beynəlxalq təşkilatların mətbuat orqanlarında bir neçə məqalə çap olundu. YUNESKO-nun "Kuryer" jurnalında Nəsimi haqqında məqalə dərc edildi. Heydər Əliyev Nəsiminin yubileyinin təkcə Bakıda deyil, Moskvada da keçirilməsinə nail oldu. 1980-ci ilin fevral ayında Bakının mərkəzi parklarından birində Nəsiminin abidəsi qoyuldu və heykəlin açılış mərasimində şəxsən özü iştirak etdi. Beləcə, sovet ideologiyasının birbaşa marağında olduğu Nəsimini milli ədəbi-tarixi yaddaşdan çıxdaş etmək niyyətinin qarşısı böyük siyasətçi tərəfindən alındı.
Bu gün Nəsiminin məzarının Azərbaycana gətirilməsi məsələsinə gəlincə, əlbəttə ki, dövlətimizin başçısı hansı qərarı verirsə, biz onu dəstəkləyəcəyik. Məzar Azərbaycana gətirilsə, bu, xalqın öz böyük şairinə sahib çıxması, milli kimlik duyğusu və irsin birləşdirilməsi baxımından da mühüm hadisə olacaq. Özünün misrasıdır: "Sındır qəfəsi, tazə gülüstan tələb eylə"...
Amma ruhunun laməkan, cahana sığmaz olacağını bəyan edən misralar da onundur: "Məndə sığar iki cahan, mən bu cahanə sığmazam"! Onsuz da böyük şairlərin, böyük sənətkarların ruhu hər yerdə dolaşır və tarixin yaxınından da, uzağından da eyni mənəvi ucalıqda görünür!
© Ədəbiyyat qəzeti, 2025, 29 avqust
