Erecting the statue of Ashiq Alasgar, the mighty creator of the art of saz-soz, in one of the prominent places of Baku city is another practical expression of the high value given to literature and art at the state level in our country. The continuation of this wise policy, which was founded by the great leader Heydar Aliyev, in the modern era with great success has deepened the perception of the national-spiritual existence of our people and the thought of national identity. The events carried out in our country and abroad in order to celebrate the 1300th anniversary of the epic "Kitabi-Dade Gorgud" by the outstanding statesman Heydar Aliyev, which is considered the basic literary monument of the Azerbaijani people, and the 150th anniversary of Ashiq Alasgar, are aimed at the realization of political-ideological goals such as returning to the national roots and strengthening the ideal of Azerbaijaniism. served. The fact that the President of the Republic of Azerbaijan, Ilham Aliyev, built the Dede Gorgud campus in Baku in 2013 means the realization of the highest goal of creating a lively school of patriotism for the new generations of our country.
In addition, the statues of Dede Gorgud erected in Nakhchivan and Gazakh are an expression of the response to the Armenian claims to these ancient lands of Azerbaijan expressed in the language of great art. With the participation of the President of the Republic of Azerbaijan, Ilham Aliyev, on May 18, 2004, the opening ceremony of the statue of Dede Gorgud in front of the headquarters of the World Customs Organization in Brussels, in the center of Europe, along with the introduction of "Kitabi-Dade Gorgud" as a literary monument of Azerbaijan, as well as a young independent It is an important event in terms of promoting our state. The installation of a statue of the national hero Koroglu in Baku with the initiative and support of President Ilham Aliyev is a very important event of independent statehood and patriotism.
The wide celebration of the 200th anniversary of the birth of Ashiq Alasgar in our country in 1921 by the special decree of the President of the Republic of Azerbaijan Ilham Aliyev is an indication that the development of ashiq art was the center of attention of the state even during the period of independence. Expanding the scope of the anniversary events, paying attention to the high quality and quantitative indicators of the publications on this occasion reflect the realities of the return to the art of Ashıg Alasgar.
Elevation of the magnificent statue of Ashiq Alasgar, a prominent representative of Ashiq literature, in Baku on September 30, 2024, with the participation of the Supreme Commander-in-Chief Muzaffar, has an important socio-political and special literary and cultural significance. First of all, the installation of a statue in Ashiq Alasgara in our capital follows the goal of deepening the processes of national and spiritual self-awareness in new generations through the revival of our rich oral folk literature and traditions of Ashiq creativity. The statue erected to Ashiq Alasgar is also important as a practical expression of the high price given at the state level to the great services of the master ashiq, who conquered the peak of Azerbaijan's ashiq art.
In the speech of President Ilham Aliyev, Ashiq Alasgar's monument was highly appreciated as "an event that invites the entire Azerbaijani people to unite for a cause". In general, the idea of uniting people around oneself in el-oba gatherings, which is typical of Ashiq art, is valued today as a monument of Unity in the example of Ashiq Alasgar's statue in Baku. In addition, the statue of Ashiq Alasgar in Baku is an important event of the movement of return to West Azerbaijan, which currently occupies an important place in the politics of the Republic of Azerbaijan. The arrival of Ashiq Alasgar to the capital of Azerbaijan through his statue is the password for the return of Western Azerbaijanis who were forcibly expelled from the ancient Azerbaijani lands of Goycha and Vedibasar, Zangezur and Darelayaz by Armenia and returned to their ancestral lands. The President of the Republic of Azerbaijan, Ilham Aliyev, rightly praised the erection of Ashiq Alasgar's statue in Baku as an important literary and cultural event, as well as an important step in the implementation of the concept of return to Western Azerbaijan: He lived in Goycha district and was forced to leave his native land in 1918. In the 20th century, Azerbaijanis were subjected to ethnic cleansing - It was his first deportation from Western Azerbaijan. Ashiq Alasgar moved to the neighboring Kalbajar region. But his love for the homeland was so strong that, despite all the dangers, he returned to his native village of Aghkilsa and a died there after a few years".
Məlum olduğu kimi, Aşıq Ələsgərin şeirlərində Göyçə mahalının azərbaycanlıların dədə-baba torpaqları olmasına dair əhəmiyyətli fikirlər vardır. "Adım Ələsgərdi, Göyçə mahalım", yaxud "Adım Ələsgərdi, əslim göyçəli" - deyən böyük sənətkar əslinin-nəslinin də Göyçə mahalında yaşadığını bəyan etməklə bu ərazilərin qədim Azərbaycan torpağını olduğunu diqqətə çatdırır. Aşıq Ələsgərin şeirlərində Göyçə mahalının "bahar vaxtı yaz ayları gələndə, süsənli-sünbüllü, ...xəstə üçün təpəsində qar olan, çeşməsindən abi-həyat car olan", "möhnəti-məlalı dağıdan" əzəmətli dağları ilhamla tərənnüm olunmuşdur. Ustad aşıq Göyçə mahalını sazın-sözün də əsas ilham mənbələrindən biri olduğunu deməklə, Göyçə ədəbi mühitinin də çoxəsrlik ənənələrə malik olduğunu bəyan etmişdir. Bununla belə, Azərbaycan ədəbiyyatşünaslıq elminin, xüsusən folklorşünasların diqqət yetirdikləri bu təbiət motivləri Prezident İlham Əliyevin qiymətləndirməsindəki real siyasi çalarların işığında yenidən təhlil edilərək, özünün ictimai məzmunlu obyektiv elmi qiymətini almalıdır. Sovet dövründə, "beynəlmillətçi" ideoloji mühitdə, "erməni məsələsinin" Kreml tərəfindən müdafiə edilməsi şəraitində Aşıq Ələsgərin Kəlbəcər səfərindən yalnız qohumluq əlaqələri mənasında söz açılması o zamanın reallığını əks etdirirdi. Dövlət başçımızın Aşıq Ələsgərin həyatı və yaradıcılığın səciyyəvi detallarının ictimai-siyasi mahiyyətini açıb göstərməsi ustad sənətkarın ədəbi irsinə münasibətdə humanitar və ictimai elmlərin də dərinliklərə doğru inkişaf etdirilməsini tələb edir.
Bu zəmində Aşıq Ələsgərin səfərlərini əks etdirən dastan-rəvayətlərindəki hadisələr və simalar da yenidən təhlil edilib, senzurasız dövrün yaratdığı yeni imkanlar hesabına obyektiv elmi mövqedən dəyərləndirilməlidir. İndi Aşıq Ələsgərin nəsil şəcərəsi, dostları və əleyhdarları, ailə münasibətləri haqqında gerçək elmi söz deməyin tam zamanıdır. Bütün bunlar Aşıq Ələsgərin tərcümeyi-halının yenidən və elmi əsaslarla yazılmasını tələb edir. Bundan başqa, hesab edirik ki, Aşıq Ələsgərin dinə münasibəti, din xadimləri ilə əlaqələri də yenidən araşdırılmalıdır. Dünyəvi şairin səfərlərindəki bəzi ehyamlar və tənqidi notlar heç də onun ateist olmasını deməyə əsas vermir. Eyni zamanda, şeirlərindəki bəzi rəmzlərə və dini yönlü adlara və motivlərə istinad edərək haqq aşığını mömin bir dindar kimi qələmə vermək də doğru elmi yanaşma sayıla bilməz. Bu baxımdan Aşıq Ələsgərin ictimai baxışları və fəlsəfi görüşləri məsələsinə yenidən qayıtmağa ehtiyac vardır.
Aşıq Ələsgər lirikasının obrazlığı baxımından Azərbaycan aşıq poeziyasının Məhəmməd Füzulisidir. Məhəmməd Füzuli Azərbaycan və Şərq klassik poeziyasının inkişafında hansı rola və xidmətlərə malikdirsə, Dədə Ələsgər də Azərbaycan-Türk aşıq ədəbiyyatında eyni mövqeyə və təsir imkanlarına malikdir. Azərbaycanın baş Ozanı Dədə Qorquddan sonra müstəqillik dövrü ustad aşıqlarımıza qədər Azıq Ələsgərdən uca zirvə yoxdur. Ələsgər aşıq ədəbiyyatının nizamnaməsinin yaratmış mütəfəkkir aşıqdır. Aşıq Ələsgərin ən yaxşı qoşmaları, gəraylıları Azərbaycan aşıq ədəbiyyatının şedevrləridir. Qafqazda məşhur olan Aşıq Ələsgərin Türkiyədə və İranda da davamçıları və pərəstişkarları vardır.
Aşıq Ələsgər sənətində realizmdən yetərincə yazılmışdır. Zatən aşıq sənəti əsasən realist ədəbiyyat nümunəsidir. "Aşıq gördüyünü çağırar" - kimi müdrik kəlam aşıq ədəbiyyatının realist üslubda kökləndiyi və inkişaf etdiyini nümayiş etdirir. Xalq yazıçısı, akademik Mirzə İbrahimovun "Aşıq ədəbiyyatında realizm" kitabı bu həqiqəti elmi cəhətdən obyektiv şəkildə əks etdirir. Aşıq Ələsgər də sözün həqiqi mənasında realist sənətkardır. Bununla belə, Aşıq Ələsgərin şeirləri və eləcə də digər aşıqlarımızın yaradıcılığı romantik düşüncələrlə zəngin xəzinədir. Hətta Aşıq Ələsgərin dağlar və yaylaq şeirlərində də romantik düşüncələr öz əksini tapmışdır:
Keçər ellər, düşər səndən aralı,
Firqətində gül-nərgizlər saralı,
Ələsgər Məcnun tək yardan aralı,
Gəzər səndə dərdli-nalalı dağlar.
Əlbəttə, bu məqamda Aşıq Ələsgərin yaradıcılığında romantizm axtarılmamalıdır. Romantizm ədəbi cərəyanı ilə romantik düşüncəni və ya romantik tərənnümü heç cür eyniləşdirmək olmaz. Ümumiyyətlə, aşıqlar hər hansı ədəbi cərəyanın deyil, ümumxalq məclislərinin, el-oba cəmiyyətinin təmsilçiləridirlər. Ancaq onların da yaradıcı insan olaraq qayğısı, ağrısı, doğrusu olduğu kimi arzusu, niyyəti, gələcəyə baxışları da vardır. Aşıq Ələsgər sənətindəki romantik notlar onun yaradıcılığının realist mahiyyətinin daxili zənginliyinin poetik ifadəsidir. Bu mənada Aşıq Ələsgərin romantizmindən yox, şeirlərindəki romantikadan bəhs etmək aşığın yaradıcılığının cazibədarlığını və əlvanlığını göstərmək baxımından əhəmiyyətlidir.
Aşıq Ələsgərin heykəlinin ucaldılması bu böyük el sənətkarının şəxsiyyətinə və sənətinə ümumxalq mənbələrinin ifadəsidir. Aşıq Ələsgərin Göyçə mahalının Ağkilsə kəndindəki məzarüstü abidəsinin ermənilər tərəfindən vəhşicəsinə dağıdılması isə vandalların mənfur xislətinin daha bir təzahürüdür. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin Bakıda Aşıq Ələsgərin heykəlinin açılışı mərasimindəki nitqində də vandallığın, dağıdıcılığın, bədxahlığın ermənilərin yaramaz niyyətlərinin, qeyri-insani xüsusiyyətlərinin göstəricisi olduğu konkret faktlarla və Qarabağda törədilmiş vandalizm hadisələri ilə əlaqəli şəkildə diqqətə çatdırılmışdır: "Hamımız yaxşı bilirik ki, 1970-ci illərdə Ulu öndərin təşəbbüsü ilə Aşıq Ələsgərin 150 illik yubileyi qeyd edilmişdir... Bu yubiley münasibətilə doğma Ağkilsə kəndində onun abidəsi ucaldılmışdır. Xalqımız deportasiyanın üçüncü dalğasına məruz qalanda (1988-1990-cı illərdə - İ.H.) erməni vandalları onun abidəsini dağıtmışdılar. Necə ki, indi biz hamımız bunu görürük. Qarabağda, Şərqi Zəngəzurda bizim tarixi abidələrimiz, görkəmli şəxsiyyətlərin abidələri, məscidlərimiz, qəbiristanlıqlarımız erməni vandalları tərəfindən dağıdılmışdı. Bu praktika yeni deyil, əsrlər boyu dünyanın gözü qarşısında bizə qarşı bu ədalətsizlik, bu vəhşilik törədilirdi".
Bir neçə kəlmə də Aşıq Ələsgərin Bakı şəhərində ucaldılan heykəli haqqında fikirlərimi ifadə etmək istəyirəm. Hesab edirəm ki, Bakı şəhərində Aşıq Ələsgərə ucaldılan heykəl bu böyük sənətkarın gerçək obrazının canlı ifadəsidir. Aşığın qəbul edilmiş zahiri görünüşü də, şeirlərindən öyrəndiyimiz daxili aləmi də Aşıq Ələsgərin heykəlində ana xətləri ilə öz əksini tapmışdır. Nəzərə almaq lazımdır ki, fotodan fərqli olaraq heykəldə daha çox sənətkar üçün ən çox səciyyəvi olan xüsusiyyətlərin əks etdirilməsinə xüsusi diqqət yetirilməlidir. Fikrimcə, Xalq rəssamı Natiq Əliyev Aşıq Ələsgərin tərcümeyi-halını, ömür və sənət yolunu, yaradıcılıq dünyasını yaxşı öyrənmiş və yaratdığı heykəldə bacarıqla canlandırmışdır. Heykəlin qranit postamentinin qaya parçası görüntüsündə təqdim edilməsi Aşıq Ələsgərin heykəlinə təbiilik, xalqa və doğma torpağa bağlılıq ruhu gətirmişdir. Heykəldə Aşıq Ələsgər sənətinin realizmi ilə romantikası vəhdətdə ifadə olunmuşdur. Aşıq Ələsgərin heykəldəki qürurlu qaməti, şax duruşu onun həyatdakı və xarakterindəki gerçək əyilməz ruhunu, dillənən telli sazı ilə qəlbində çağlayan romantik arzularını, düşüncələrini mənalandırır. Xalq rəssamı Natiq Əliyev ümumiləşdirilmiş aşıq obrazı yox, özünəməxsus saz-söz dünyası olan ustad Aşıq Ələsgərin obrazını yaratmağa müvəffəq ola bilmişdir. Heykəl üçün seçilmiş iki yolun qovşağı Aşıq Ələsgərin heykəlinin tamaşaçılarını artırmaqdan başqa, Göyçə mahalı ilə Kəlbəcər arasında qalan Aşıq Ələsgərin doğma Vətənin bütövlüyü mənasında ölkəmizin paytaxtı Bakıda arzularına qovuşduğunu əks etdirir. Prezident İlham Əliyevin aşağıdakı sözləri də Aşıq Ələsgər sənətinin Azərbaycan xalqının böyük rəğbətini və məhəbbətini qazanmasına verilmiş siyasi qiymətin ifadəsi kimi əhəmiyyətlidir. "Onun (Aşıq Ələsgərin - İ.H.) yaradıcılığı Azərbaycan xalqının ürəyində böyük bir iz buraxmışdır ki, 200 il keçəndən sonra yenə də o görkəmli şəxsiyyət, vətənpərvər insan öz xalqını, Vətənini sevən insan kimi xalqımızın yaddaşında yer tutub. Əlbəttə, biz onun simasında xalqımızın yüksək ruhunu görürük".
Xalq rəssamı Natiq Əliyevin ucatdığı Aşıq Ələsgər heykəli cənab Prezidentin bəyan etdiyi görkəmli el sənətkarının yüksək vətənpərvərlik ruhunun tuncdan və qranitdən yoğrulmuş diqqətəlayiq abidəsidir. Aşıq Ələsgərin heykəlinin Bakıda ucaldılması da Prezident İlham Əliyevin dediyi kimi, "Qarabağ və Şərqi Zəngəzura qayıdan soydaşlarımızın əyilməz ruhunun" əyani ifadəsidir. Möhtərəm Prezidentimiz kimi xalqımız da əmindir ki, eyni ibrətamiz mənzərə Qərbi Azərbaycana qayıdış dövründə də canlanacaqdır.
Aşıq Ələsgərin Bakı şəhərindəki heykəli xalqımızın bu böyük sənətkarın ölməz sənətinə və ustad aşığın isə sözün geniş mənasında doğma vətəninə, ölkəsinə qayıdışının əməli ifadəsidir. Aşıq Ələsgərin Bakı şəhərindəki heykəli Qərbi Azərbaycana qayıdışın da paroludur. Bu heykəl Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin Qərbi Azərbaycana qayıdış konsepsiyasının reallığıdır. Aşıq Ələsgərin heykəli Azərbaycan heykəltaraşlıq sənətinin yaddaqalan hadisəsidir.
