Yoxluqla kəsişən sözlər
2016-cı ildə 93 yaşında vəfat edən İv Bonfua fransız şeirinin ən görkəmli ustadlarından biridir. O eyni zamanda Şekspirin fransız dilinə ciddi tərcüməçisi kimi böyük şöhrət qazanıb.
"Hamlet"lə bağlı Stefani Reslerin suallarına cavabı son dərəcə orijinaldır.
Stefani Resler: Siz "Hamlet"i beş dəfə - daha dəqiqi, 1957-ci il tərcüməsini dörd dəfə nəzərdən keçirmisiniz; 2006-cı ildə mənə dediniz ki, mətni yalnız yeni nəşr məqsədi ilə redaktə etmisiniz. Lakin edilən dəyişikliklərin miqyasını və xarakterini görəndə bunun yeganə səbəb olduğuna inanmaq çətindir. Bəlkə bu gün bu ardıcıl çevrilmələri bir şəkildə başqa cür izah edirsiniz?
İv Bonfua: Mən şeirlərimi ayrıca kitab kimi çap etdirdikdən sonra düzəlişlər etmirəm, çünki məlum nəşrlə həmin külliyyat həmişəlik həyatımın müəyyən bir dövrünə, davamlı yazı işinə sığışır; mənim bədii mətnlərim həyatımın düzəlişin yasaq olduğu bir dövrüdür. Bu gün də davam edən bu işin mahiyyətini böyük ölçüdə müəyyən edən keçmişin əsl mahiyyətini təhrif etməmək üçün onlara toxunmağı özümə qadağan edirəm. Yalnız bir dəfə artıq çap olunmuş şeirlərimə düzəlişlər etdim və tezliklə peşman oldum. Və əgər bir dəfə çap etdirdiyim şeir kitabları təkrar nəşrə hazırlayarkən və ya daha böyük cildlərə daxil edilərkən iş stolumda yenidən peyda olsa, onlarda bir kəlmə də dəyişməyəcəyimi əvvəlcədən bilirəm. (P.S. Bizim təcrübədə bu düzəlişlərin acı təcrübəsini artıq bilirik - C.Y.) Amma poetik yaradıcılıqla bağlı olmayan başqa əsərlərə gəlincə, mən, əksinə, belə bir qənaətə gəlirəm ki, hansısa problemlə bağlı fikirlərimi, onun həllinə cəhdləri əks etdirən əvvəlki nəşrlərin mətnlərinə yenidən baxmaq olar. Təbiətdə qeyri-kamil nə varsa, onları gücün çatınca yaxşılaşdırmaq olar; oçerklərimin hər dəfə təkrar nəşri zamanı bunu əsirgəmədim: mən qəsdən ayrı-ayrı yerlərdə nəşr olunan mətnlərdən ayrı-ayrı toplular tərtib edirəm ki, nəyisə düzəltmək, hətta başqa səhifələri tamamilə yenidən yazmaq imkanım olsun. Tərcümələrlə də eyni şeyi edirəm. Onlar yenidən çap olunanda fürsətdən istifadə edib, mətni yenidən oxuyub tənqidi qiymət verirəm, onu təkmilləşdirməyə çalışıram və bu, təkcə "Hamlet"ə deyil, istənilən tərcümələrimə aiddir. Beş Hamlet, sizin dediyiniz kimi, yalnız ona görə mövcuddur ki, bu tərcümə beş dəfə təkrar nəşr olunub. Və əgər bu beş tərcümə sizə - tamamilə haqlı olaraq, mənim fikrimcə, beş fərqli versiya kimi göründüsə, bunun səbəbi aydındır: Hamlet qeyri-adi mürəkkəb bir pyesdir və bunu mətnin bir çox yerində, hər dəfə, zaman keçdikcə kəşf edirəm.
Qədim mətnləri fərqləndirən məna çoxluğu bizi bu dünya gerçəkliyindən bir anlığa ayırıb onu daha dərindən fəhm etməyimizə təkan verir.
Bonfua hesab edir ki, "poeziya hər bir insanın əvvəl-axır üzləşdiyi ekzistensial problemlərin mərkəzində dayanır: o, zamanın axışını bilavasitə duymağa və bizim mövcudluğumuzun sonunu daha dərindən kəsdirməyə təkan verir, beləliklə də, bizi əsas həyat dəyərlərini anlamağa daha da yaxınlaşdırır". Tədqiqatçıların fikrincə, Bonfua ötən əsri ideologiyaların ekspansiyası kimi - öz-özünü çəpərləyən dil formullarının mütləqləşdirilməsi kimi görür. Poeziya, sözün ən geniş mənasında, bu təcridliyi dağıdır və buna görə də dini, yaxud digər ideoloji sistemlərə qarşı durur.
İv Bonfua
De natura rerum // Şeylərin təbiəti haqqında
Lucretius bunu bilirdi:
Sandığı açmağa dəyər,
İçəridə görəcəksən qıvrılır
qar burulğanı.
Və bəzən iki qar dənəciyi
Üz-üzə çırpılıb birləşir,
Ya da biri digərindən üz döndərib
Ayağı sürüşüncə,
səssiz ölümə düşür.
Niyə birdən-birə işıq yandırır
Bəzi sözlərin birləşməsi ?
Əgər onlardan biri yalnız gecədirsə,
Digəri, sadəcə, yuxudur?
Bu iki kölgə haradan gəldi?
Yanımdan keçib güldü, -
Onlardan biri niyə bükülüdür?
Qırmızı yun şalda?
Damcı
İndicə ovcuma qonan
Bu qar dənəciyini
əbədiləşdirmək istədim
bax, elə bu anda,
sahilsiz və sərhədsiz məqamda
həyatımı,
keçmişimi və indi
yaşadığım hər şeyi dəyişdirsin, ancaq...
bu sözləri deyincə,
ondan yalnız bircə damcı su qaldı,
o da uçub gedəcək
qar toranı içində...
Səs
Sözünüzü köz kimi ağzımda daşıdım mən,
Kölgələr küləyin körüklədiyi
oddan belə betərdir.
Bu amansız döyüşdə əlimdə nə qaldı ki?!
nə bir məşum ulduz, nə elə bir aldanış.
Bu od-alov içində ömrüm beləcə keçdi,
Yalnız onun dalğalı qıvrımlarını duydum
bu yetim pəncərələr
yalnız gecə düşüncə görünəcək,
gözlərim kor olacaq...
Mən, sadəcə, yoxluqla kəsişən sözlərəm,
Ölümlə çarpazlaşan sözlərəm,
Bütün qüsurlarımı silib-süpürən yoxluq.
Bilirsiniz, bu dünyada söz olmaq
ümumən olmamaqdır
və bu ölümcül bir təkan,
boş bir tərif nəğməsi...
Orijinaldan tərcümə: Cavanşir YUSİFLİ
