Перенос могилы Имадеддина Насими в Азербайджан — весьма спорный вопрос. Тот факт, что могила поэта находилась в Алеппо 600 лет назад, свидетельствует о том, насколько велика была культура, которую представлял азербайджанский язык в Алеппо, и насколько обширны были его ареалы. Это неоспоримое свидетельство того, насколько широко азербайджанские тюрки 600 лет назад придали языку фольклора статус поэтического языка на арабских землях. Могила Насими была обнаружена Расулом Резой, посетившим Алеппо в ноябре 1968 года. То есть, вот уже 600 лет город Алеппо с почтением хранит могилу азербайджанского поэта. Улица, проходящая рядом с могилой, также носит имя Насими. То же самое можно сказать и о могиле Физули в Кербеле, и это ни в какое сравнение не идёт с открытием и возвращением на родину захоронения Гусейна Джавида, находившегося за рубежом. Джавид был арестован и сослан советским правительством и умер в изгнании. Общенациональный лидер Гейдар Алиев предпринял этот исторический шаг при том же режиме. Он нашёл его безымянную могилу на кладбище лагеря и перевёз её на родину. Этот поступок общенационального лидера вызвал резонанс во всём мире. Миру было доказано, что СССР не является единственной родиной для проживающих здесь народов.
Во времена Насими правящей силой на арабских землях были турки. Будь то государство мамлюков, османы и т.д. Думаю, что представители потомков Насими до сих пор живут в Алеппо с фамилией Насими баба. В 1968 году Расула Рзу привёл на могилу Насими человек по имени Хикмет Насими, «похожий на жителя Ширвана». А могила находилась на семейном кладбище Насими.
Heykəli Bakıdadır. Bəzi əlyazmaları İstanbulda, məzarı isə Hələbdə. Nəsimi dünyası 600 ildir ki, hər üç ünvanda bərqərardır. Bir əbədi ünvan da Nəsiminin ürəklərdə tutduğu əbədi, baqi məqamdır ki, məhz bu amilin yaşarılığına görə Azərbaycan xalqı Ümummilli lider Heydər Əliyevə minnətdar olacaq.
Bilirik ki, 1970-ci illərdə ümumən respublikamızda klassik mədəni irsimizin öyrənilməsi baxımından tamamilə yeni mərhələ başlamışdı. Həmin mərhələ bilavasitə xalqımızın görkəmli lideri Heydər Əliyevin adı ilə bağlıdır. Bütün digər müstəsna əməllərilə yanaşı, Azərbaycan şairi İmadəddin Nəsimi ilə bağlı Heydər Əliyevin gerçəkləşdirdiyi işlər bu şairin irsinin yeni təfəkkür qatına, milli şüur və yaddaşa bədii-estetik çalar qatmasını izləməyə imkan verir. Həmin vaxta qədər Nəsimi "Divan"ı yalnız bir dəfə, görkəmli ədəbiyyatşünas Salman Mümtaz tərəfindən, 1926-cı ildə ərəb əlifbası ilə çap olunmuşdu. 1972-ci ildə türkmən ədəbiyyatşünası Qullayev həmin "Divan"ın dili üzərində müəyyən türkmənləşmə əməliyyatı apararaq yenidən çap etdirmiş, şairi türkmən ədəbiyyatının klassiki kimi təqdim etmişdi. Ancaq Heydər Əliyevin müdaxilə və müqaviməti nəticəsində bu saxtalaşdırma siyasəti uzun çəkmir, rəsmi dairələrdə tanınmasına yol verilmir və şairi Azərbaycan ədəbiyyatının dəyərli klassiki kimi tanıtmaq, təbliğ etmək yönündə davamlı tədbirlər planı start götürür. Heydər Əliyevin sərəncamı əsasında 1973-cü ilin 13 sentyabrında İmadəddin Nəsiminin 600 illik yubileyi keçirildi.
Elə həmin il Həmid Araslının tərtibatı ilə Nəsiminin divanı çap olundu. Bütün ölkə Nəsimi əhval-ruhiyyəsində oldu, şairin şəkli həmin dövrdə çap olunan bütün ölkə qəzetlərinin loqosuna çevrildi. Əsərləri ingilis və fransız dillərinə tərcümə edildi, haqqında xarici ölkələrin və beynəlxalq təşkilatların mətbuat orqanlarında bir neçə məqalə çap olundu. YUNESKO-nun "Kuryer" jurnalında Nəsimi haqqında məqalə dərc edildi. Heydər Əliyev Nəsiminin yubileyinin təkcə Bakıda deyil, Moskvada da keçirilməsinə nail oldu. 1980-ci ilin fevral ayında Bakının mərkəzi parklarından birində Nəsiminin abidəsi qoyuldu və heykəlin açılış mərasimində şəxsən özü iştirak etdi. Beləcə, sovet ideologiyasının birbaşa marağında olduğu Nəsimini milli ədəbi-tarixi yaddaşdan çıxdaş etmək niyyətinin qarşısı böyük siyasətçi tərəfindən alındı.
Bu gün Nəsiminin məzarının Azərbaycana gətirilməsi məsələsinə gəlincə, əlbəttə ki, dövlətimizin başçısı hansı qərarı verirsə, biz onu dəstəkləyəcəyik. Məzar Azərbaycana gətirilsə, bu, xalqın öz böyük şairinə sahib çıxması, milli kimlik duyğusu və irsin birləşdirilməsi baxımından da mühüm hadisə olacaq. Özünün misrasıdır: "Sındır qəfəsi, tazə gülüstan tələb eylə"...
Amma ruhunun laməkan, cahana sığmaz olacağını bəyan edən misralar da onundur: "Məndə sığar iki cahan, mən bu cahanə sığmazam"! Onsuz da böyük şairlərin, böyük sənətkarların ruhu hər yerdə dolaşır və tarixin yaxınından da, uzağından da eyni mənəvi ucalıqda görünür!
© Ədəbiyyat qəzeti, 2025, 29 avqust
