Menu
Azerbaijan National Academy of Sciences
Institute of Literature named after Nizami Ganjavi

SEARCHES. INVESTIGATIONS

People from the White World - Dilara Adilgil

15-02-2023 [ 13:38 ] [ read:63 ]
printerA+ | A-
103097

On the occasion of the 80th anniversary of the People's Artist of Azerbaijan, Professor Arif Aziz, the exhibition called "White" at the Museum of Modern Art ended on January 24. I managed to get to the exhibition, which has been going on successfully for a month, on the day of its closing, when the "curtains came down". I visited this museum 10 years ago. 10 years is not a small period. I thought that after watching Mr. Arif's exhibition, I would visit the museum as a whole and familiarize myself with the updated exposition. A double visit, as they say. I have always been interested in fine arts. Even if I don't shoot anything. Watching, enjoying, thinking - at the hobby level. Unlike mass career choices, painting is considered an elite field of art. They ask a famous artist: - What is the secret of your success? "Ah, these colors..." - he answers humbly. Color is in the place of color, talent is a must. Unfortunately, it is impossible to draw only with the eyes... I always share paintings on social networks. They even wrote to me once saying, "Ms. Dilara, why didn't you become an amazing artist, did you go and act as a stepmother to Ismayil?" Joking of course...

But... I entered the museum and went directly to the exhibition. And... straight out of the exhibition hall after 3 (!) hours! Full of deep impressions, pleasant feelings, bright emotions, away from problems, enriched with eyes and heart! Don't say exhibition, say art therapy! I found and read the names written under the frames on one side, up to the author's signature, which is not visible inside the paintings. There was nothing unremarkable in this exhibition: nothing to remove, nothing to add. Everything was spot on and perfect. It was as if the bird had brought it in its beak and placed it one by one.

The first noticeable thing was that the exhibition was quite large (I should note that the displayed works were also close to the "maximum" volume). Mr. Arif is an original brush master as well as a prolific artist. The artist's wife, Farida Khanum, said that so many works were generously given as a gift by the author himself. An individual exhibition is a kind of mono-performance. The "profile-detailed" portraits, landscapes, posters, still lifes, from the domed baths of his native Absheron, to distant African and Indian motifs, fairy-tale characters, were the artist's self-expression, a reflection of his inner world. I love warm colors in painting. Cheerful, colorful... How can I explain? Sparkling, exploding champagne, fireworks... In general, my genre is classic. In all areas and senses. That's what I thought anyway. Until you come to teacher Arif's exhibition... Every artist's creativity is divided into periods. Be it a person of literature or art. It is a natural process, a person changes and develops. Environment, fashion, new tendencies, currents speak for themselves. In fact, all people's lives go through stages. There is even such a tendency that a person of the first age period, a person of the second age period. Sometimes they are completely different from each other. With his thoughts, his understanding of the world, his lifestyle, his taste, his occupation. If this is the case in ordinary people, it is more pronounced in creative individuals. For example, Isa Huseynov's prose is a clear example of this. This aspect, to a greater or lesser degree, has not escaped the creativity of our other famous writers. Arif Aziz's exhibition was probably divided into two parts, although not demonstratively. The deep corner of the hall reflected realism, and the wide, bright side reflected the white era. Both parts were the mirror of our history. Soviet era, socialist realism, occupation, glorious victory... Black, red, white...

"...İZM"lərin hakim olduğu zamanda olur ki, tamaşaçı bəzən abstrakt əsəri qavraya bilmir. Əsərin alt qatını, impulsları, müəllifin nə demək istədiyini. Poeziyada fəlsəfə kimi. Bu da bir priyomdur, nəticəni tamaşaçıya buraxmaq... "Səhifəni axıra qədər doldurmağa çalışmayın, oxucu üçün də boşluqlar qalmalıdır". Rəsm əsəri üçün də keçərlidir, bədii əsər üçün də, bədii film üçün də. Arif müəllimin ən mürəkkəb əsərində belə konturlar seçilir, oxunur. Əsas odur təkcə baxmayasan, həm də görəsən, görüb düşünəsən. Xətlərin, ştrixlərin, naxışların istiqamətini, təyinat nöqtəsinə qədər izləyə biləsən. "İnsanın bəsirət gözü ARİFLƏRLƏ ünsiyyətdə açılır" (Əbu Turxan) Rəng informasiyanın ən mühüm ötürücülərindəndir. Arif Əzizin bəyaz aləmi yalnız zövq vermir, həm də düşündürür. Görünən gözün, görünməyən fikrin diqqətini çəkir. Rəssamın işləri onun dünya hadisələrinə bir növ reaksiyasıdır. Qarabağ tematikası sərginin baş tacıdır və Arif müəllimin yaradıcılığından qırmızı xətt kimi keçir, onun vətəndaşlıq məramını, milli təəssübkeşliyini ortaya qoyur. Bəyaz fonda Qarabağ atları, Xarıbülbül - müxtəlif variasiyalarda, qaranın hakim olduğu Xocalı qətliamı - ən ağrılı yerimiz, qan yaddaşımız... Elə bil rəssam fırçasını qəlbinin qanına batırıb çəkib. Qırmızı-narıncı, alov saçan "Mətin cami" tablosu Qarabağın simvollarından birinə - Ağdam məscidinə həsr edilib. Ümumiyyətlə, Arif müəllimdə rəmzlər, metaforiklik çoxdur. Rəngkarlıqda simvol tək seyrçinin düşüncəsinə deyil, həm də duyğularına yönəlir, "dil" rolunu oynayır. Duyğu ani emosiya və affektdən fərqli olaraq dayanıqlıdır, insanın qəlbini çulğalayır. Düşünürəm ki, bu rəsm Arif Əzizin ən süjetli əsərlərindəndir, baxanda sanki kitab oxuyursan. Səma qırmızı atəşdən görünmür, qan qırmızıya qarışıb, yerdə viranəlik... İçəridə bəlkə də, Xocalıdan gətirilənlər ağlaşılır. Cami isə dayanıb. Möcüzə həsrətində. Həyatın, azadlığın simvolu kimi. Bilir ki, bunlar gəldi-gedərdir. Bu günü gözləyir. Heç nəyə baxmayaraq, şəkildə qələbə ab-havası var. Əsərin ideyası da budur.

Rəssamın yaradıcılığında "silsilələr" xüsusi yer tutur. İncəsənət xadimlərinin qrafik portretləri, silsilə plakatlar, "Nyu", "Bakının əmək qəhrəmanları" albomu, Qarabağ mövzusu, Fransa səfərinə həsr olunmuş "Mulen Ruj" silsiləsi və sair. "Mulen Ruj"un rəngləri, aydın və konkret ifadə tərzi məni sehirlədi... Ona təkrar-təkrar döndüm. Və... rəssamın vizit kartı sayılan "Bəyazlar". Ağ rəng həmişə təmizlik, paklıq ehtiva edib, şıklıq, trend, lüks, prestij sayılıb. Həm klassikadı, həm aktual. Nahaqdan deyildir ki, "Adidas", "Zara", "Cartler", "Apple", "Google", "Sony" kimi dünyaca məşhur markalar uğurun ən önəmli ünsürü olan loqo üçün fon olaraq məhz ağ rəngi seçmişlər. Rəssamlar ağ rəngi kətana bənzədiyi üçün daha çox sevirlər. Arif müəllimin əsərlərində ağ rəngin ən eleqant çalarlarını görürük... Qar kimi, opal, platin, fil sümüyü, bej... Bir sözlə, bəyaz zövqlü insanların rəngidir.

Novator usta olan Arif Əzizin yeni kolleksiyasında mozaika tipli əsərlərdən tutmuş, xalça üzərində həkkə qədər sənət nümunələri sərgilənirdi. "Novruz" tablosu ağ dövrə aiddir. Bu əsər sənətşünaslar tərəfindən öz qiymətini almışdır. Qadın, kişi siluetləti, səməni, tabloya səpələnmiş tək-tək güllər, rəngli yumurtalar, sirli fiqurlar rəssam tərəfindən pozitiv notlarda və tonlarda təsvir edilmişdi.

Sahildə sıralanmış qayıqlar təsvir edilmiş tablonun önündə donub qaldım (Deyirlər, sənətsevərlərin müəllifə alqışı belə olur). Şəkil sanki danışır... Səhər yeni açılır, günəş sularda bərq vurur. Əsl Abşeron əhli kimi Arif müəllimin də sanki bütün sevgisi dənizdə bitir. İnsan da ağac kimidir, rişələri dərinə gedir, kökündən su içir.

Arif Əziz abstraksionist rəssam kimi Avropa modelyerlərinin diqqətini cəlb etmiş, gənc dizayner L.Mergen onun əsərlərindən özünün geyimlərində istifadə etmişdi. Belə ideyalar əvvəllər də moda aləmində alqışlanmışdı. 2017-ci ildə Berlin və London moda həftələrində "Qarabağ kolleksiyası"nı, daha sonra "Arif Əziz buraxılışı" kolleksiyasını təqdim edib. Bundan əlavə, rəssamın əsərlərindən Türkiyə, ABŞ kuturyeləri də istifadə ediblər. Onu əbəs yerə "sənəti ilə ölkələrə körpü salan rəssam" adlandırmırlar. Özü də bəyaz körpü...

Arif müəllimin sərgisində xeyli vaxt keçirəndən, əsərləri ilə yaxından və ətraflı tanışıqdan sonra anladım ki, daha onun müəllif dəst-xəttini "Arif Əziz" imzasına baxmadan da tanıyaram. Bu əminliyi mənə rəssamın təkrarsız üslubu, kübarca manerası, bənzərsiz ştrixləri, özəl aksentləri verir. Necə deyərlər, sənətdə təsvir edilən səma deyil, çay, dəniz də deyil. Təsvir olunan qəlbin ənginliyidir. Rəsmlər arasında dolaşarkən, birindən digərinə keçid etdikcə rənglər haqqında düşündüm, xəyal etdim, hissə qapıldım. "Rənglərin də musiqi kimi ahəngi var. Ağrının, sevincin, ümidin də rəngi var" (Rəsul Rza). Rənglər həyatımızın bir parçasıdır, onların öz psixologiyası var və bu "psixologiya"nın da insan psixologiyasına birbaşa təsiri. Qışqıran və sakitləşdirən rənglər olduğu kimi, bir-biri ilə mübahisə edən və yola gedən rənglər də var. Biz hələ yazıb-oxumağa başlamamışdan şəkil çəkməyi öyrənirik. Ətraf aləmlə tanışlığımız rənglərdən başlayır. Bu həvəs bizi ömrümüz boyu müşayiət edir. Boş duranda əlimizin altında kağız-qələm varsa, mütləq nəsə cızmaqara edirik. Həndəsi fiqurlar, ornamentlər, labirint çəkirik... Türk ədəbiyyatında postmodern üslubun parlaq nümayəndəsi Orxan Pamuk "Mənim adım qırmızı", "Qara kitab", "Bəyaz qala", "Qar", "Qırmızı saçlı qadın" kimi romanları, "Başqa rənglər" kitabı ilə dünyanı rəngli görür. İlk gəncliyində təsviri incəsənətlə ciddi məşğul olan gələcəyin "Nobelçi"si palitrasından böyük ədəbiyyata gələndən sonra da ayrıla bilmədi. Necə deyərlər, "keçmiş" rəssam olmur. Rəssam həmişə rəssamdır. Təsviri sənətdə olmasa da, təşnəsini ədəbiyyatda söndürür.

Belə bir deyim var: "İnsanlar şəkil çəkməyən zamanlarda zülmət idi. Şəkil çəkməyəcək zaman gələrsə, yenə də zülmət olacaq". İndi bu barədə düşünmək istəmirəm. Çünki ağappaq, bəmbəyaz bir dünyadayam. Arif Əziz dünyasında. İnanaq ki, qaranlıq bir daha gəlməyəcək. Arif müəllimin bəyaz dünyası qaranlığı qovur. Özünün dediyi kimi: "Bəyaz qaraya qalib gələcək". "Günəşin altında yeni heç nə yoxdur" iddiası həmişə özünü doğrultmur. Kürəmizdə hələ nə qədər kəşf edilməli, öyrənilməli, yaradılacaq nəsnə var. Sərgidən hüzur taparaq, enerji dolu qopdum. Gözəl məkanda, xoş çevrədə mübarək bir neçə saat keçirtdim. Arif müəllimə - "Yaratmaq eşqiniz heç zaman Sizi tərk etməsin!" arzusu ilə sərgidən ayrılıram.  

525-ci qəzet, 2023, 13 fevral