The word "memories" in the title of Gulbeniz Gojayeva's book "Memories Scrolling from Memories" (Baku, 2023) gives the reader hope to get acquainted with the next example of the memoir genre.
I think that the work in front of me stands out for its originality in the context of the tradition of the memoir genre. In the aforementioned prose, the author talks about the Gojayev family in detail, what he heard and saw from his childhood, as well as references to the memories of his close relatives - uncle Israfil, aunt Leyli, uncle Soltan, mother Zarkhara, brother Vagif, younger sister Guldeniz, and fragments from the memoirs of his brother Fikret. , visualizes. The generality felt in these individual statements indicates that the "Old Children" are loyal to their roots and family values. In the author's own development, with a special line - Zarkhara's mother's sayings, advices and images ("my mother used to say", "from my mother's childhood memories", etc.).
In the breadth of the author's interest in the descendants, there is a special place in the searches related to the "Old Children", and even the origin of any toponyms and anthroponyms. For example, it turns out that "my father was named after his grandfather Goyush, and this was the name repeated for the fourth time in the generation... Our surname was taken from the name of our great-grandfather Goyush's father, Goja." Or with the nickname of his great-grandfather, a brief history of the toponymy of his father's village Kotanarkh, information about the existing versions of the name, is the author's own assumption. From what he heard about the name of his brother Fikret Goca: Goyush's father chose the name Fikret for his first child, who was born on August 25, 1935: "He named his son after one of his favorite poets - Tofig Fikret. The young father did not know at the time that his baby Fikret the fate of a poet will be fate."
In the "Preface" the author's attempt to compile a family tree is mentioned. As it is known, in the template chart of the genealogical tree accepted in the world, the name of the genealogy, surnames of generations, dates of birth and death, places of residence, etc. is noted. That is, "dry" registration information. Institutions providing services in this field operate. For example, "Institute of Genealogy and Heraldry" (Moscow, 2002), which compiled a 1,500-year-old genealogical tree of the family; worked on various programs in this field.
In the mentioned book, the genealogical scheme of the last five generations of the Goja family is presented separately (elders - children - grandchildren: adbaad). And after each scheme, relevant information, memories, photos are presented related to the life of the generation.
In fact, this is an original publication that surpasses the norms of the aforementioned genres. And in the creation of this publication, the author did a difficult preparation (search): listening and recording conversations with living relatives, memories, collecting materials from archives, working with letters, photos, etc.
Conventionally, the story begins on November 8, 2006: the author and his family members, faithful to the tradition, set off to the village of Kotanarkh in Aghdash to visit the last residence of their fathers, and along the way he reminisced about his parents and descendants, what he saw every year on this familiar road. he talks about changes, childhood stories related to some place, and other events he remembers.
"Qoca uşağı" deyilən nəsillərin varisliyindən, ata-anası Göyüş - Zərxaranın qoyub getdiyi yurddan, bu "böyük ailənin yazılmamış nizamnaməsi"nin nəsildən-nəslə ötürülməsindən ritorik tərzdən azad, yada düşən böyük-kiçik münasibətlərini səciyyələndirən, bəzən məişət epizodlarını adi, bəzən yumorlu tərzdə təsvir edir. Hətta qəlb yaddaşında "toxunulmaz statusa" malik ata-anasının arasında baş vermiş az qala ayrılmaqla qurtara biləcək hadisə (atasının xəyanəti) yad edilir. Anasının böyük səbir, müdrikliklə, ailənin qorunması naminə və sözsüz, ərinə dərin məhəbbətinə görə keçirtdiyi iztirablara necə qalib gələ bilməsi də minnətdarlıqla yad edilir. Ümumiyyətlə, bütün yada düşən əhvalatların təsvirində bu və ya digər dərəcədə - başda Yurd - Göyüş - Zərxara motivi mənəvi Meyar kimi duyulmaqdadır.
Düşünürəm ki, böyük ailələri ilə bağlı bu söhbətdə müəllif dərində keçirtdiyi istilik və təbii fəxarət hissini əsərində qabartmır, müasir siyasətçilərin işlətdiyi dəbdə olan ifadəni işlətsək, "qırmızı xətləri" keçmir. Məsələn, İsrafil əmisinin nəsilləri haqda söylədiyindən: "Nəslimizdə hər cür adamlar - ağıllısı, təmkinlisi də olub, dəlisovu da. Lakin nəslimizin kişilərinin hamısında ümumi bir xasiyyət olub: onlar bütün dövrlərdə döyüşdən qorxmayıb, lazım gələndə millət, torpaq və vətən uğrunda silahlanıb döyüşə yollanıblar. Ermənilər Şamaxıda qırğın törədəndə mənim atam Baxış kişi 500 nəfər atlı ilə azərbaycanlıları qorumağa gedib, Mədrəsədə ermənilərlə döyüşüb... Bizim nəsildən 1941-45-ci illər müharibəsində iştirak edib həlak olanlar da çox olub. Qarabağ müharibəsində isə xalqın bütün qeyrətli oğulları kimi Baxışın, Şoşuğun nəvə-nəticələri də, ümumiyyətlə nəslimizin cavanları könüllü olaraq döyüşə yollanıblar".
Ailənin həyatında ölkədə baş verən məlum tarixi hadisələrin təsirindən danışılarkən atası Göyüşün də taleyinə düşənlər qeyd olunur: məs., məşhur kollektivləşmə siyasəti dövründə Göyüşün babadan qalan şəxsi təsərrüfatının müsadirə edilməsi, 1941-ci ildə müharibəyə getməsi, bu hadisə ilə bağlı ailədə yaşanan həyəcanlar, başsız qalan arvad-uşaqların Zərxanagilin kəndinə köçürülməsi və s.
Xatirələrin xeyli hissəsi Bakı dövrünə aiddir. Qardaşlarının təhsillərini davam etdirmələri ilə bağlı mərhələdə ailənin Ağdaşdan şəhərə köçməsi, buradakı yaşayışları, "Bakı həyatını asanlıqla mənimsəyə bilmə"dikləri, doğma yurdla, ocaqla bağlı nostalji hisslər, daha sonra kimin hansı peşəyə yiyələnməsi, ailə həyatına yol almaları və s.
Qeyd etdiyim Ağdaşdakı evləri, yaşam qaydaları, həyətləri, əlçatmaz məktəb illəri ünyetməz uşaq oyunları və nələr, nələr haqda lirik bədii esse üslubunda söylənmiş "Yaşıl-əlvan xatirələr" ailənin sonbeşiyi Güldənizə məxsusdur. Bu cəlbedici xatirə-hekayədə işlədilən "Əlvan dekorlu nağıl tamaşası idi mənimçün həyətimiz" ifadəsi ailənin o dövrdəki həyatı haqda bədiiləşmiş qədirbilənliyə işarə edən məcaz kimi qəbul edilə bilər.
Digər bədii təəssüratlı səhifələr anası Zərxaranın ərə getməyiylə bağlı, daha doğrusu, Göyüşün onu qaçırtması əhvalatına aid xatirələrə həsr olunub. Bu hadisələr qısametrajlı filmin ssenarisi kimi oxunur. Bu bəzi məqamlarda yumorlu tərzdə təsvir edilən real səhnəciklərdə bəhs edilən dövrün adətləri, milli xarakterləri görünməkdədir.
Müxtəlif nəsillərin nümayəndələrinin çeşidli hadisələrlə bağlı xatirələrinin təqdimi eklektika təəssüratı bağışlamır: hər xatirəni müəllif nəql etdiyi öz xatirə-təhkiyəsinə üzvi surətdə daxil edir və qəbul edilən tamlığa nail olur. Nəticədə müəllif mətni, şəcərə ilə bağlı sxemlər, onlarla bağlı canlı məlumatlar, xatirələr, müvafiq fotoşəkillər, Fikrətin, Vaqifin, Aybənizin şeirləri - "Qoca uşaq"ları deyilən böyük ailənin tanınan canlı portretini yaratmağa nail olur desəm, düşünürəm ki, yanılmaram.
Kitabın son səhifələrində müəllif böyük ailədə böyüdüyünə görə fəxarət duyduğunu bildirir və bu ailəni dünyaya gətirdiyi valideynlərinə Allahdan rəhmət diləyir. Ailənin əxlaq ənənələri haqda xatirələr söyləyən müəllif bunları yaradan valideynlərini belə yad edir: "Atamdan sonra anam ömrünün sonuna qədər bu böyük ailənin yazılmamış nizamnaməsini müqəddəs kitab kimi mühafizə etdi, özündən sonrakı ailələrin xanımlarına irs qoyub getdi".
"Ön söz"də nəsil ağacının tərtib edilməsinin məqsədini sadəcə övladlarına, nəvə və nəticələrimizə çatdırmaq istəyi ilə bağlayır. Sonra isə buna xatirələrin əlavə olunduğunu göstərir. O ki qaldı yazdıqlarını kitab şəklində nəşr etməyinə, birinci, qardaşı Fikrət Qocanın tövsiyəsi, ikinci isə iş prosesində bu yazıya yeni ailə xatirələrinin get-gedə əlavə olunması ilə alınan "Qoca uşaq"ları haqqında bu özünəməxsus salnaməni daha geniş oxucu auditoriyasına təqdim etmək istəyi ilə bağlıdır.
Və nə yaxşı ki, bu arzusunu həyata keçirtdi.
"Ədəbiyyat qəzeti", 2023, 09 noyabr
